Study of a Woman, Honoré de Balzac

Honoré de Balzac
Study of a Woman
σελ. 18
από Project Gutenberg
http://www.gutenberg.org/ebooks/1373

Αυτό εδώ το σύντομο διηγηματάκι, μοιάζει με εκείνα τα κομψά και χαριτωμένα μενταγιόν που μέσα τους κρύβουν το μικροσκοπικό πορτραίτο μιας ωραίας από κάποια περασμένη εποχή. Χωρίς να πρόκειται για τίποτε σπουδαίο, είναι χαριτωμένο. Η Satiat το αποκαλεί "κοσμική κωμωδιούλα" (Μπαλζάκ ή η μανία της γραφής σελ. 171) και παρουσιάζει ένα ευτράπελο που δημιουργήθηκε ανάμεσα στην ωραία αλλά απλησίαστη και ενάρετη Μαρκησία de Listomère και στον νεαρό Eugène de Rastignac.

Αυτό που έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά τη γνώμη μου είναι πως τα κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας μαζί με τον γιατρό Horace (είναι ο αφηγητής εν προκειμένω) και την κυρία Nucingen (η οποία δεν έχει καμία ενεργή συμμετοχή στη ιστορία, αλλά είναι εκείνη που αποτελεί την πηγή της όλης παρεξήγησης) είναι μορφές που θα εξελιχθούν, στη συνέχεια, στα κατοπινά έργα του συγγραφέα. Προσπαθώ να ακολουθήσω την χρονολογική σειρά που γράφτηκαν, γιατί παράλληλα διαβάζω τη βιογραφία του και προσπαθώ με αυτόν τον τρόπο να κατανοήσω καλύτερα το έργο του, μαθαίνοντας παράλληλα για τη ζωή του.

Το συγκεκριμένο διήγημα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό κυριών "La Mode" στις 20 Μαρτίου 1830. Προφανώς, στην πορεία ο συγγραφέας το κατέταξε τόσο στις φιλοσοφικές διηγήσεις του (contes philosophiques) όσο και στις μελέτες ηθών (Études de mœurs) αλλά στις σκηνές της ιδιωτικής ζωής (Scènes de la vie privée). Δεν κατάφερα να βρω την αρχική του εκδοχή του έτσι ώστε να μπορέσω να κάνω μια στοιχειώδη σύγκριση με το κείμενο που διάβασα.

Μου κάνει εντύπωση ο τρόπος που αρχίζει να συγκροτεί, μέσα από τέτοιες ναΐφ ιστοριούλες, τους ήρωες του "ανθρώπινου" θιάσου του, έχω την αίσθηση πως όλα αυτά τα πρόσωπα μέσα στο νου και τη φαντασία του αρχίζουν να αποκτούν σάρκα και οστά.

Είναι σπουδαίο πράγμα να πλάθει κανείς ενδιαφέροντες λογοτεχνικούς χαρακτήρες. Αλλά μου φαίνεται πως ο συγγραφέας πρώτα "ζούσε" τους ήρωές του κι έπειτα τους κατέγραφε. Αυτό για την ώρα είναι μια υποψία, μια υπόθεση εργασίας. Καθώς θα συνεχίσω να προχωράω μέσα στα βιβλία του, ελπίζω να καταφέρω να ξεδιαλύνω τον γρίφο.

Και είναι τόσο απολαυστική η γραφή του. Με τον Balzac αισθάνομαι πάντα σαν να επιστρέφω σε ένα τόπο γνώριμο και αγαπημένο. Είναι το είδος της γραφής, ρεαλιστικής και προσγειωμένης που δημιουργεί ένα αίσθημα οικειότητας. Μέσα στην κάμαρά του, ο Rastignac (τον αναφέρει ως Baron de Rastignac), καταπιάνεται να γράψει ένα ραβασάκι και η φωτιά στο τζάκι του, πυροδοτεί στον αφηγητή μια σειρά από αισθήματα και στοχασμούς:

"Ξέχασε ακόμα και να συνδαυλίσει τη φωτιά. Μέγα λάθος! Δεν είναι μήπως μια απο τις μεγαλύτερες απολαύσεις το να παίζουμε με τη φωτιά, όταν σκεφτόμαστε τις γυναίκες; Το μυαλό μας φτιάχνει λέξεις για εκείνες τις μικρές, γαλάζιες φλόγες που ξαφνικά αναδύονται και κοχλάζουν μέσα στην εστία. Ερμηνεύουμε κατά το κέφι μας τη σκληρή και απότομη γλώσσα ενός βουργουνδικού (σσ: bourguignon, στο πρωτότυπο).

Στο σημείο αυτό πρέπει να κάνω μια παύση, για να εξηγήσω σε όλους όσους δεν γνωρίζουν τη σημασία αυτής της λέξης, όπως μου την αποκάλυψε ένας διακεκριμένος ετυμολόγος, που επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος.

"Βουργουνδικό" είναι η ονομασία που δόθηκε από την εποχή του Καρόλου του 6ου σε εκείνες τις θορυβώδεις εκρήξεις που έχουν ως αποτέλεσμα να πετάγεται σε ένα χαλί ή σε ένα ρούχο ένα μικροσκοπικό κομμάτι κάρβουνου, ένα ελάχιστο στοιχείο φωτιάς. Λένε, πως η φλόγα απελευθερώνει μια φυσαλίδα αέρα, την οποία έχει δημιουργήσει στο διάβα του ένα από εκείνα τα σκουλήκια που κατατρώγουν το ξύλο. Inde amor, inde burgundus (σσ. Όπως ο έρωτας έτσι και το βουργουνδικό).

Τρομάζουμε, όταν βλέπουμε τα φλογισμένα κάρβουνα που με τόση προσοχή είχαμε στερεώσει ανάμεσα σε δυο αναμμένα κούτσουρα να κατρακυλούν σαν χιονοστοιβάδα. Ω! Το να αναδεύεις τη φωτιά όντας ερωτευμένος είναι σαν να δίνεις μια υλική υπόσταση στις σκέψεις σου!"

un petit médaillon d'or!

Update 18/10/17

Επειδή με έτρωγε η περιέργεια έψαξα στον ηλεκτρονικό κατάλογο της gallica να βρω μια από τις πρώτες εκδόσεις που περιλαμβάνουν το συγκεκριμένο διήγημα.

Κυρίως αυτό που ήθελα να διαπιστώσω είναι, αν η έκδοση που διάβασα εγώ (όταν διαβάζω γαλλική λογοτεχνία χρησιμοποιώ, συνήθως, μια αγγλική μετάφραση κι από δίπλα το γαλλικό πρωτότυπο, διαφορετικά δυσκολεύομαι πολύ) περιέχει ακριβώς το ίδιο κείμενο, στην μορφή όπως αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό κυριών "La Mode" στα 1830. Είχα ήδη αντλήσει από την καταχώρηση της γαλλικής wiki την πληροφορία πως το κείμενο είχε υποστεί κάποια επιμέλεια και πως μεταγενέστερα είχε δημοσιευτεί και με διαφορετικό τίτλο ως "Profil de marquise".

Ανακάλυψα λοιπόν μια έκδοση του 1832 με τίτλο: Contes philosophiques, par M. de Balzac" που περιέχει τα εξής διηγήματα: Sarasine, La Comédie du diable, L'Enfant maudit, El Verdugo και στο τέλος το Étude de femme.

Σε αυτήν την έκδοση περιλαμβάνεται το κείμενο έτσι όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό. Και το ενδιαφέρον είναι πως τα πρόσωπα δεν είναι τα ίδια με εκείνα των μεταγενέστερων εκδόσεων. Το όνομα της ηρωίδας δεν είναι marquise de Listomère αλλά αποσιωπάται και δηλώνεται απλώς ως comtesse de***. Ο Rastignac ομοίως παρουσιάζεται ως Ernest de M..., η Delphine de Nucingen είναι η vicomtesse de B... Το κειμενάκι με την ετυμολογία του bourguignon παρουσιάζεται ως υποσημείωση και όχι ως κανονική παράγραφος ενσωματωμένη στο κείμενο και ως ημερομηνία πρώτης δημοσίευσης αναφέρεται ο Φλεβάρης του 1830.

Αυτό σημαίνει πως η ιδέα και το όραμα ενός πανοράματος της ανθρώπινης κοινωνίας, οι ήρωες που επανεμφανίζονται συχνά μέσα σε διαφορετικά έργα, αποτελούν προϊόν μιας αδιάκοπης επεξεργασίας η οποία προέκυψε, λογικά, μέσα από την πρόθεση του συγγραφέα να προσδώσει μια ενότητα στο έργο του. Όταν φτάνει στο σημείο εκείνο της λογοτεχνικής του παραγωγής, όπου καταφέρνει να δημιουργήσει έναν ενδιαφέροντα ήρωα τον εξελίσσει, δίνοντάς του μια συνέχεια, και συνάμα, επιστρέφει στα πρώιμα κείμενά του και τον τοποθετεί εκεί, εξασφαλίζοντας μια ομοιογένεια.

Η "Ανθρώπινη Κωμωδία" αποτελεί ένα ενδιαφέρον παράδειγμα "έργου σε εξέλιξη" και η ανάγκη του συγγραφέα να συνθέσει ένα πολυπρόσωπο ενιαίο αφήγημα με πολλά παρακλάδια, αιτιολογεί τέτοιου είδους κειμενικές παρεμβάσεις, ακριβώς επειδή κάτι τέτοιο προέκυψε στην πορεία.

Σε μικρότερο βαθμό κάτι ανάλογο συναντούμε και στον Zola, με τον Jacques Lantier (κεντρικός ήρωας στο La Bête humaine) ο οποίος προστίθεται μεταγενέστερα στο γενεαλογικό δέντρο των Rougon-Macquart, ωστόσο ο Zola δεν επιστρέφει στα προγενέστερα έργα του για να τον συμπεριλάβει ως τμήμα της αρχικής του αφήγησης.