Γιώργος Κοτανίδης, Όλοι μαζί τώρα

Όλοι μαζί, τώρα!

Γιώργος Κοτανίδης

Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011
519 σελ.
ISBN 978-960-03-5366-2



Έψαχνα καιρό ένα τέτοιο βιβλίο. Που να εξιστορεί τα όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια της Χούντας. Ήλπιζα να βρω κάτι σε μυθιστόρημα που να πατάει στα ιστορικά γεγονότα, για να αποδώσει το πνεύμα της εποχής, αλλά τελικά νομίζω πως αυτό το είδος της «προσωπικής μαρτυρίας» με πολλές φωτογραφίες, κάποια αποσπάσματα από τον Τύπο και διάφορα άλλα σωζόμενα ντοκουμέντα είναι πιο αποτελεσματικό. Το συγκεκριμένο βιβλίο του Κοτανίδη μπορεί να ενταχθεί στην ίδια κατηγορία με το «Τότε που ζούσαμε» του Ασημάκη Πανσέληνου και το «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο» της Άλκης Ζέη. Ο συγγραφέας διηγείται τα πράγματα όπως τα θυμάται, όπως τα έζησε και παρεμβάλλει τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά την εποχή που εκτυλίσσεται η ιστορία του.

Τί περιλαμβάνει αυτό το βιβλίο; Σε πρώτο επίπεδο είναι η ζωή ενός νέου ηθοποιού, που ξεκινάει να σπουδάζει στη Θεσσαλονίκη, όπου ανακαλύπτει το θέατρο, οπότε εγκαταλείπει το πανεπιστήμιο και κατεβαίνει στην Αθήνα για να σπουδάσει στο Εθνικό. Ιδρύει μαζί με άλλους το πρωτοποριακό – για την εποχή του – «Ελεύθερο Θέατρο» και αναπτύσσει αντιστασιακή δράση, οπότε συλλαμβάνεται από τη χούντα, βασανίζεται και φυλακίζεται. Το βιβλίο χωρίζεται άτυπα σε τρία μέρη, τα χρόνια της αφύπνισης πριν το Εθνικό, τα χρόνια της θεατρικής αναζήτησης - με τις σπουδές στο Εθνικό και τη δημιουργία του «Ελεύθερου Θεάτρου», και τα χρόνια των πολιτικών διώξεων. Όλη αυτή η διήγηση είναι ένα κομμάτι του εαυτού του συγγραφέα, σκιαγραφεί την εποχή του με έντιμο τρόπο, με απίστευτο χιούμορ (ειλικρινά σε αυτό θα επιμείνω: μιλάμε για πολύ γέλιο), και φυσικά με κάμποσα κουτσομπολιά για πρόσωπα και πράγματα της εποχής.

Μου έκανε εντύπωση μια αναφορά του στις εορταστικές εκδηλώσεις της Χούντας για το Πάσχα του Απρίλη του 1968 (όπου έτυχε να πέφτει 21 Απριλίου) όπου υποστηρίζει πως μεγάλοι και γνωστοί καλλιτέχνες της εποχής συμμετείχαν σε αυτές άλλοι εξαναγκασμένοι, άλλοι οικειοθελώς:

«Η κορύφωση έγινε στο Στάδιο, όπου διάφοροι καλλιτέχνες, με επικεφαλής τον Γιώργο Οικονομίδη, εκτέλεσαν διάφορα εθνοπατριωτικά σκετς, ανάμικτα με κακόγουστα ελαφρολαϊκά άσματα, ανάμεσα στα οποία και ο ύμνος της χούντας τραγουδισμένος από τον Μπιθικώτση και τη Μοσχολιού. Εκτός από τους συνειδητούς χουντικούς, που πήγαιναν με τη θέλησή τους, τον υπόλοιπο κόσμο τον κουβαλούσαν σχεδόν δια της βίας.
Την επόμενη μέρα άρχισε ξανά η σχολή και μιλούσαμε για τις αθλιότητες της εκδήλωσης και φυσικά για το ολίσθημα του Μπιθικώτση αλλά και των άλλων καλλιτεχνών όπως η Μαρινέλλα, ο Πουλόπουλος, ο Ζαμπέτας, ο Κατσαρός, ο Κόκοτας και αρκετοί άλλοι, ενώ από ηθοποιούς ήταν η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Νίκος Σταυρίδης, ο Κώστας Βουτσάς και ο Ντίνος Ηλιόπουλος (σελ. 83 -84)».

Σε άλλο σημείο, αναφερόμενος στην παρακμή της Επιθεώρησης στα χρόνια της επταετίας δίνει στεγνά και άλλον έναν αγαπημένο καλλιτέχνη:

«Θυμάμαι μια επιθεώρηση στο θέατρο του Βασιλικού Κήπου, που υπήρχε τότε, η οποία προπαγάνδιζε υπέρ της χούντας: Σε κάποιο νούμερο που έπαιζε ο Γιώργος Κωνσταντίνου, όπου σατιριζόταν ο γαλλικός Μάης και τα συνεχή επεισόδια με τους φοιτητές, κατέληγε στο ότι και οι Γάλλοι θα ζητήσουν στο τέλος να τους σώσουν ο Παπαδόπουλος, ο Παττακός και ο Μακαρέζος (σελ.111)».

Όλες αυτές οι αναφορές με κάνουν να αισθάνομαι άσχημα. Αλλά από την άλλη... ειλικρινά δεν ξέρω. Ο Κοτανίδης δεν κρύβει τις αντιπάθειές του για ορισμένα πρόσωπα, όπως για παράδειγμα τον Φασουλή και την Άννα Παναγιωτοπούλου, στους οποίους καταλογίζει θέματα συμπεριφοράς κυρίως, μέσα στην θεατρική ομάδα, αν και εκεί πιστεύω πως απλά δεν ταίριαζαν οι χαρακτήρες τους. Ε, στο θέατρο τα σταριλίκια, τα βεντετιλίκια, οι ανταγωνισμοί και τα πισώπλατα μαχαιρώματα πάντα υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν. Όπως και οπουδήποτε αλλού, άλλωστε, ας είμαστε ειλικρινείς. Θα μπορούσε ίσως ο συγγραφέας να αποφύγει αυτές τις αναφορές; Πιθανώς. Αλλά ίσως τότε να έχανε η διήγησή του, κάτι από τον αυθορμητισμό και την αυθεντικότητά της.

Όπως ανέφερα και προηγουμένως υπάρχουν πολλές ξεκαρδιστικές σκηνές στο βιβλίο. Ακόμα και μέσα στη μαυρίλα της φυλακής, έχει να θυμάται αστείες στιγμές, όπως για παράδειγμα το παρακάτω σκηνικό, στις φυλακές του Κορυδαλλού:

«Άκουσα φωνές απ’ έξω και στήθηκα στα κάγκελα του παράθυρου, όπου διαπίστωσα ότι οι φωνές έρχονταν από απέναντι, την Α΄πτέρυγα των ποινικών. «Νερό», «Θέλουμε νερό» ήταν τα κύρια συνθήματα, διότι υπήρχε λειψυδρία και το νερό δεν ανέβαινε στα κελιά, έπρεπε να πας στο υπόγειο να πάρεις. Ένας αλλοδαπός κρατούμενος φώναξε «Water» και οι δικοί μας νόμισαν ότι είπε «Κουάκερ» κι άρχισαν να φωνάζουν εν χορώ «Θέλουμε κουάκερ». Κάποια στιγμή έγινε ησυχία κι ένας ποινικός φώναξε σπαραχτικά «Νερόοοοο», ύστερα από μερικά δευτερόλεπτα ένας άλλος φώναξε «Ψωμίιιιι» και σε λίγο ένας τρίτος φώναξε «Μουνίιιιι» συμπληρώνοντας το τρίπτυχο των αιτημάτων των κρατουμένων. Έβαλα τα γέλια, χαλάρωσα και κοιμήθηκα. Αυτή ήταν η πρεμιέρα μου στη φυλακή του Κορυδαλλού (σελ. 372)».

Το κομμάτι του βιβλίου που ασχολείται με το θέατρο, τις σπουδές στο Εθνικό αλλά και την ίδρυση και το τρόπο που οργανώθηκε το Ελεύθερο Θέατρο μπορεί να ενδιαφέρει περισσότερο όσους έχουν κάποια πιο άμεση σχέση με το θέατρο και την ηθοποιία, ωστόσο δεν το βρήκα ιδιαίτερα κουραστικό. Μου έκανε εντύπωση η επιθυμία της ομάδας να συνεδριάζει και να συζητάει για τα πάντα, να μην έχει σκηνοθέτη και να καταλήγει συχνά να υπεραναλύει τα πάντα, να αναλώνεται σε αυτοσχεδιασμούς και να χάνει πολύ χρόνο σε προετοιμασίες, αντί να ανεβάζει παραστάσεις. Ήταν σαφώς πολιτικοποιημένοι, ίσως υπερβολικά πολιτικοποιημένοι, σίγουρα όμως πίστευαν σε αυτό που έκαναν και δεν είχαν ως στόχο το χρήμα. Μόνο τη δόξα (και ίσως λιγάκι και τη λόξα).

Αναφέρεται σε όλα τα σπουδαία ιστορικά γεγονότα της εποχής, τα καθ’ ημάς αλλά και τα διεθνή, όπως πχ η δολοφονία Λαμπράκη, ο θάνατος του γέρο Παπανδρέου και του Σεφέρη και τα όσα διαδραματίστηκαν στις κηδείες τους, τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ο θάνατος του Τσε, η άνοιξη της Πράγας, ο πόλεμος στο Βιετνάμ κτλ. Αλλά εκεί που περιγράφει τις συλλήψεις, τις ανακρίσεις με τα βασανιστήρια – φρίκη, θεέ μου, φρίκη – είναι συγκλονιστικός μέσα στην απλότητά του.

Θα ήθελα να διαβάσω κι άλλα βιβλία για την εποχή της χούντας, αλλά δεν έχω βρει πολλά που να είναι δοσμένα με αυτόν τον τρόπο. Που να περιγράφουν την καθημερινή ζωή και δράση των ανθρώπων στα χρόνια της χούντας, τις απόψεις που επικρατούσαν τότε, δηλαδή μαζί με τα γεγονότα, να δίνονται και οι νοοτροπίες και οι πιο αντιπροσωπευτικές στάσεις και τρόποι ζωής. Ο Κοτανίδης ζωντανεύει την ελληνική κοινωνία της δεκαετίας του ’60 και ’70 και καταφέρνει να χτίσει ένα ψηφιδωτό όπου παρελαύνουν χαρακτήρες αληθινοί και ολοκληρωμένοι. Κι ας είναι υποκειμενικός, πώς θα μπορούσε να μην άλλωστε – όπως παραδέχεται κι ο ίδιος συχνά. Και τα λάθη του τα ομολογεί και δεν ωραιοποιεί τις καταστάσεις. Έντιμο έργο. Τα υπόλοιπα ας τα κρίνει η ιστορία.