Émile Zola, Ρώμη (2ο μέρος της τριλογίας με γενικό τίτλο: Οι τρεις πόλεις/Les Trois Villes)

Émile Zola,

Rome (Three Cities Trilogy  Les Trois Villes μέρος 2ο)  

εκδόσεις Gallimard 1999

σελ. 992

ISBN: 2070402088, ISBN13: 9782070402083



Για την ώρα δεν υπάρχει καμία πληροφορία για ελληνική μετάφραση του συγκεκριμένου έργου.

Η ιστορία εκτυλίσσεται στην Ρώμη του 1894. Δεν πάνε πολλά χρόνια από τότε που η Ιταλία απέκτησε την ανεξαρτησία της και η χώρα αντιμετωπίζει τα συνηθισμένα προβλήματα ενός νεοσύστατου κράτους. Πολλά πράγματα θυμίζουν την ιστορία της Ελλάδας μετά τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσής της.

Ο νεαρός Αβάς Πιερ Φρομέν, έχει πλέον κατασταλάξει ιδεολογικά – ή τουλάχιστον έτσι νομίζει – ασπαζόμενος τις θεωρίες του σοσιαλιστικού Καθολικισμού, οι οποίες κερδίζουν συνεχώς έδαφος στην Γαλλία:

«Η καθολική πίστη του παρέμενε νεκρή. Συνέχιζε να μην πιστεύει στα δόγματα, στα μυστήρια και στα θαύματα. Αλλά του αρκούσε η ελπίδα, η ελπίδα πως η εκκλησία μπορούσε ακόμη να προσφέρει σπουδαία πράγματα, ενωμένη με το ακαταμάχητο δημοκρατικό κίνημα, προκειμένου να σώσει τα έθνη από την κοινωνική καταστροφή που μαινόταν».

Ζώντας κοντά στους φτωχούς και τους εξαθλιωμένους του Παρισιού, όσους αργοπεθαίνουν στις πιο φτωχές γειτονιές, πεινασμένοι, άρρωστοι, άνεργοι και παραπεταμένοι, η ευγενική καρδιά του Πιερ ματώνει. Έτσι έχει την ιδέα να γράψει ένα βιβλίο, για εκφράσει με τρόπο ολοκληρωμένο τις απόψεις του, ένα βιβλίο που το τιτλοφορεί: Η Νέα Ρώμη.

Το βιβλίο κυκλοφορεί και κάνει μεγάλη αίσθηση. Συναντά την αποδοχή των γαλλικής κοινωνίας, ωστόσο το Βατικανό σύντομα θα εκφράσει την αντίθεσή του. Ο Πιερ πληροφορείται πως ο πάπας προτίθεται να καταδικάσει το έργο του και σοκαρισμένος σπεύδει στην Ρώμη με την ελπίδα να του παραχωρήσει ο Ποντίφικας μια ακρόαση, μια ευκαιρία να υπερασπιστεί τις θεωρίες του.

Στο διάστημα που θα παραμείνει στην Ρώμη, θα φιλοξενηθεί στο παλάτσο του καρδινάλιου Πίου Μποκανέρα, που ονειρεύεται να γίνει μια ημέρα ο διάδοχος του τωρινού πάπα του Λέοντα XIII. Εκεί θα γνωρίσει την αισθαντική κοντεσίνα Μπενεντέτα που απαρνήθηκε τον σύζυγό της και αγωνίζεται να ακυρώσει τον γάμο της προκειμένου να ζήσει ευτυχισμένη με τον αγαπημένο της ξάδερφο Ντάριο.

Και η Ρώμη. Ω, η ωραία, παθιασμένη, ανυπόταχτη Ρώμη του 19ου αιώνα, εκεί όπου όλα μοιάζουν βγαλμένα από μια όπερα του Βέρντι! Ο αρχαίος κόσμος, σκορπισμένος μέσα στα ερείπια του παρελθόντος, τις αναγεννησιακές πριγκιπικές επαύλεις, τον γερασμένο ποταμό Τίβερη και το Βατικανό με τις άπειρες εκκλησίες, όπου δεσπόζει ο Άγιος Πέτρος και την νέα περιοχή, που ξεφυτρώνει μέσα από ένα μανιακό οικοδομικό σχέδιο για να παραδοθεί αμέσως μετά στην αχρηστία και την εγκατάλειψη. Η επτάλοφη Ρώμη του Ρώμου και Ρωμύλου, των Λατίνων αυτοκρατόρων, των πρώτων χριστιανών που κρύβονταν και θάβονταν στις κατακόμβες, των σπουδαίων παπών που ήταν περισσότερο κοσμικοί άρχοντες και ελάχιστα ή καθόλου πνευματικοί ηγέτες, των καρμπονάρων, των γαριβαλδίνων πολεμιστών που διψώντας για ελευθερία δημοκρατία, την κατέκτησαν τελικά. Η Ρώμη είναι η εκθαμβωτική και ακαταμάχητη πρωταγωνίστρια αυτού του βιβλίου.

Η υπόθεση του έργου εκτυλίσσεται σε τέσσερα επίπεδα:

Το πρώτο είναι η περιπλάνηση στην αιώνια πόλη, στις διαφορετικές περιοχές και στα προάστιά της, στους αρχαιολογικούς χώρους, τους δρόμους και τις γειτονιές.

Το δεύτερο είναι ο αγώνας του Πιερ, για να υπερασπιστεί το βιβλίο του μέσα στον δαίδαλο της παπικής γραφειοκρατίας, προκειμένου να εξασφαλίσει την πολυπόθητη ακρόαση από το Πάπα.

Το τρίτο είναι η ερωτική ιστορία της Μπενεντέτας με τον Ντάριο. Μια ιστορία συγκλονιστική, που μοιάζει βγαλμένη από γοτθικό μυθιστόρημα.

Το τέταρτο είναι το καθαρά θεωρητικό κομμάτι, μέσα στο οποίο ο Ζολά καταφέρνει να συγκεντρώσει τις κυρίαρχες ιδεολογικές θεωρίες της εποχής: Η Εκκλησία που έχει χάσει πλέον την κοσμική κυριαρχία, ηττημένη από την Δημοκρατία και την Επιστήμη. Οι αγώνες των λαών για ανεξαρτησία και αποτίναξη κάθε είδους υποτέλειας. Η πάλη της εργατικής τάξης που για την ώρα φαίνεται να έχει μονάχα υποχρεώσεις και καθόλου εξασφαλισμένα δικαιώματα (ο Ζολά, προαισθάνεται πως αν αυτή η αδικία συνεχιστεί κάποτε θα ξεσπάσει κάπου μια μεγάλη λαϊκή επανάσταση, όπου θα σαρώσει τα πάντα):

«Ο Πιέρ συνειδητοποίησε πόση άχρηστη και μάταιη ήταν η Φιλανθρωπία. Και άξαφνα συνειδητοποίησε πως η πολυαναμενόμενη λέξη, η λέξη που επιτέλους ξεπηδούσε από το μεγάλο σιωπηλό πλήθος, τους συντετριμμένους και φιμωμένους ανθρώπους ήταν: Δικαιοσύνη! Ναι Δικαιοσύνη και όχι Φιλανθρωπία! Η Φιλανθρωπία κατάφερε μονάχα να διαιωνίσει την αθλιότητα, ίσως η Δικαιοσύνη να μπορούσε να την θεραπεύσει».

Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτα σε συνέχειες στην εφημερίδα Λε Ζουρνάλ κι έπειτα εκδόθηκε με την μορφή βιβλίου από τον Σαρπεντιέ, τον Μάη του 1896. Φυσικά όπως ήταν αναμενόμενο ο Ζολά, δέχτηκε επιθέσεις από την συντηρητική πλευρά του τύπου, ωστόσο υπήρξαν πολλοί που εκτίμησαν τις αρετές του έργου του και την ενδελεχή μελέτη που είχε προηγηθεί. Ο Ζολά το δούλευε επί ένα χρόνο και όπως αναφέρει ο Μπράουν στο έργο του «Zola, a life» ο Ζολά γράφει σε έναν φίλο του (σελ. 695):

«Ποτέ πριν δεν είχα καταποντιστεί από τόσα πολλά ντοκουμέντα, τόσες πολλές σημειώσεις, τόσες πολλές προσωπικές εμπειρίες… Πρόκειται για πραγματικό ωκεανό, αυτήν την φορά και παρόλο που είμαι ικανοποιημένος με την πρόοδό μου, θα ζω μέσα σε μεγάλη αγωνία μέχρι να το τελειώσω».

Μπορώ να φανταστώ πως σίγουρα κάποια αναγνώστες θα βρουν τις περιγραφές μακροσκελείς και κουραστικές. Ωστόσο μέσα σε αυτές ακριβώς τις περιπλανήσεις, τις φαινομενικά άσκοπες κρύβεται το αριστοτεχνικό χτίσιμο μιας ατμόσφαιρας παρακμής, στην οποία ο συγγραφέας μας υποβάλλει με τρόπο αντάξιο ενός Σταντάλ.

Κι όπως αναφέρει ο ηλικιωμένος και σοφός Κόμης Ορλάντο Πράντα, ο ήρωας της ιταλικής ανεξαρτησίας, η παρακμή έρχεται μέσα από την υποτέλεια:

«Ξέρεις, είπε, πως πάντα ήμουν αντίθετος με την συμμαχία με την Γερμανία. Όπως το είχα προβλέψει, μας κατέστρεψε. Δεν ήμασταν αρκετά μεγάλοι για να βαδίσουμε ως ίσοι, στο πλευρό ενός τόσο πλούσιου και ισχυρού κράτους και εξαιτίας του φόβου μας, για έναν επικείμενο, αναπόφευκτο πόλεμο, τώρα υποφέρουμε τόσο φριχτά, γιατί είμαστε υποχρεωμένοι να συντηρούμε το προϋπολογισμό ενός μεγάλου έθνους. Αχ! Αυτός ο πόλεμος που ποτέ δεν ήρθε, είναι η αιτία που εξαντλήσαμε το αίμα και τους χυμούς μας και όλα μας τα χρήματα, χωρίς να έχουμε το παραμικρό κέρδος. Σήμερα δεν υπάρχει άλλη λύση πέρα από το να χωρίσουμε με τον σύμμαχό μας, ο οποίος κερδοσκόπησε πάνω στην περηφάνια μας, που δεν μας βοήθησε πουθενά και με κανέναν τρόπο και ο οποίος δεν μας προσέφερε ποτέ τίποτα πέρα από κακές συμβουλές και πάντα μας αντιμετώπιζε με καχυποψία».

Συμπερασματικά είναι ένα έργο αριστουργηματικό και πολυεπίπεδο, που δίνει τροφή για σκέψη και σκιαγραφεί μια εποχή στην οποία μπήκαν οι βάσεις που διαμόρφωσαν την μετέπειτα πορεία της ευρωπαϊκής αλλά και παγκόσμιας ιστορίας. Ο Ζολά ζήτησε δύο φορές ακρόαση από τον πάπα, αποτυγχάνοντας να τον δει και τις δύο. Κι όμως η σκηνή στα ιδιαίτερα διαμερίσματα του Λέοντα XIII είναι τόσο ζωντανή που μοιάζει σχεδόν κινηματογραφική. Ωστόσο εκείνο το κομμάτι που πραγματικά λάτρεψα είναι το επεισόδιο με την άμαξα του Πράντα που επιστρέψει στην Ρώμη με τον Πιερ και τον Σαντομπόνο, από την εξοχή του Φρασκάτι. Δεν θα μπορούσε αυτό άραγε να είναι σκηνή από μια όπερα του Βέρντι; Κρίμα ένα τόσο σπουδαίο έργο να μην έχει μεταφραστεί ακόμα στα ελληνικά. Σε κάνει πραγματικά να αναρωτιέσαι για το πού έχουν τελοσπάντων οι έλληνες εκδότες το μυαλό τους.