Κώστας Αρκουδέας, Το χαμένο Νόμπελ

Το χαμένο Νόμπελ

Μια αληθινή ιστορία

Κώστας Αρκουδέας

Εκδόσεις Καστανιώτη, 2015
576 σελ.
ISBN 978-960-03-5936-7



Τώρα αυτό το βιβλίο, τί ακριβώς ήταν, δεν έχω ακόμα καταλάβει, αλλά ξέρω πως ήταν πάρα πολύ καλό. Ειδικά όσοι ενδιαφέρονται για την σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια ιστορία, και ειδικά την ιστορία της λογοτεχνίας θα το βρουν χρήσιμο και απολαυστικό. Χρήσιμο γιατί ο ολιστικός τρόπος που προσεγγίζει τα γεγονότα πετυχαίνει να σκιαγραφήσει ολάκερο τον περασμένο αιώνα (και τί αιώνας ήταν αυτός!) και απολαυστικό γιατί συχνά η μυθιστορηματική αφήγηση που χρησιμοποιεί ζωντανεύει τα γεγονότα και πετυχαίνει να αποδώσει το πνεύμα του παρελθόντος.

Ο Αρκουδέας κάνει κάτι πολύ ιδιαίτερο, που θέλει ταλέντο έμπειρου αφηγητή για να βγει επιτυχημένο. Κάνει πολλές παρεκβάσεις από το θέμα του, ανοίγει πολλές παρενθέσεις και περνάει από την μια ιστορία στην άλλη, και στο τέλος, όταν επιστρέφει στο κυρίως θέμα, έχει διαγράψει έναν τέλειο κύκλο κι έχει κατορθώσει να καλύψει έναν τεράστιο όγκο ύλης χωρίς να γίνει κουραστικός. Αυτό φαινομενικά είναι απλό αλλά θέλει μεγάλη μαεστρία για να βει επιτυχημένο.

Φαίνεται πως αυτός ο άνθρωπος συγκέντρωνε επί χρόνια υλικό κι όλον αυτόν τον καιρό το έπλαθε μέσα στο μυαλό του. Δεν είναι σαν πολλές ακαδημαϊκές εργασίες, που σε μπουκώνουν με πληροφορίες και λεπτομέρειες ανούσιες, μόνο και μόνο για να γεμίσουν τις σελίδες με αστερίσκους και παραπομπές, και ορισμένως, βάζει στην άκρη την επιστημονική ακρίβεια για να πει ευθαρσώς και φωναχτά όσα οι άλλοι ψιθυρίζουν πίσω από κλειστές πόρτες.

Στο πρώτο μέρος ξεκινάει με μια αναφορά στον Άλφρεντ Νόμπελ και στον ομώνυμο θεσμό των βραβείων και συνεχίζει κάνοντας το πορτραίτο μεγάλων Ελλήνων ποιητών, όπως ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Παλαμάς, ο Καβάφης, κι ο Ρίτσος, εξηγεί τις πολιτικές και ενδοκαλλιτεχνικές αιτίες που οδήγησαν τους δύο πρώτους στην κατάκτηση του βραβείου σε αντίθεση με τους υπόλοιπους.

Στο δεύτερο μέρος αναφέρεται στον παρασκηνιακό ρόλο που έπαιξε ο Σπύρος Μελάς στο να αποτρέψει την σουηδική ακαδημία να απονείμει το νόμπελ στον Καζαντζάκη και στην φιλία του Καζαντζάκη με τον Άγγελο Σικελιανό, η οποία πέρασε από διάφορες φάσεις και γνώρισε καλές και κακές στιγμές. Αλλόκοτοι άνθρωποι, αυτοί οι καλλιτέχνες, μεγάλοι, παρά τις μικρότητές τους, είχαν έναν ιδιαίτερο τρόπο να βλέπουν τον κόσμο και να λογαριάζουν τα πράγματα. Για παράδειγμα, όταν ο Σικελιανός πήγε να επισκεφτεί τον Καζαντζάκη στην Μάνη, στα 1917, σε ένα ορυχείο λιγνίτη που είχε αναλάβει ο Καζαντζάκης με βοηθό τον Ζορμπά, ο Σικελιανός είχε μια παράξενη επιθυμία:

«Ενθουσιασμένος με όσα έβλεπε, ο Σικελιανός ζήτησε από τους μαραγκούς του μεταλλείου να του φτιάξουν ένα κρεβάτι, τα μπροστινά πόδια του οποίου ήθελε να μπαίνουν στο νερό και τα πισινά να ακουμπούν στην άμμο. Σαν καράβι που ’ξόκειλε. Εκεί ξάπλωνε τα βράδια και, με το βλέμμα στραμμένο στον ουρανό, συζητούσε με τον Καζαντζάκη επί παντός του επιστητού. Όταν η ώρα περνούσε, ο Καζαντζάκης επέστρεφε στην παράγκα του, στην άκρη του μικρού κόρφου, αφήνοντας τον Σικελιανό να κοιμάται χορτασμένος εντυπώσεις.

«Κύλισε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι», έλεγε ο Ζορμπάς κάθε φορά που τους έβλεπε» (σελ 176).

Στο επόμενο μέρος ασχολείται με τις αντιδράσεις της εκκλησίας απέναντι στο έργο και στο πρόσωπο του Καζαντζάκη, τόσο θλιβερές όσο θλιβερός είναι και ο συντηρητισμός της κοινωνίας της εποχής και οι πολιτικές και ιδεολογικές αγκυλώσεις που οδήγησαν στιν δίκη μετά την επίσκεψη του Παναΐτ Ιστράτι στην Αθήνα. Πόσες άχρηστες διώξεις και τί ανούσιες έριδες. Μετά καταπιάνεται – κάπως άκομψα ομολογουμένως (αλλά πώς αλλιώς θα καταπιαστείς με τέτοια θέματα) με την σεξουαλικότητα του Καζαντζάκη και το περιεχόμενο των «βιογραφιών» που γράφτηκαν για τον Καζαντζάκη, με αποκορύφωμα τα όσα γράφει η πρώην γυναίκα του, Γαλάτεια, στο «Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι».

Η άποψή μου για τη γυναίκα αυτή είναι η εξής: Υπάρχουν άνθρωποι που όταν κάτι τους φταίει, αντί να το φτιάξουν, κατηγορούν τους άλλους και τους καταλογίζουν τα λάθη που και οι ίδιοι έχουν κάνει. Από τέτοιους ανθρώπους πάντα μένω μακριά, γιατί δεν τους αντέχω κι ούτε κι αυτοί αντέχουν τον εαυτό τους, εδώ που τα λέμε. Κλείνοντας, αν ισχύουν τα όσα αναφέρει ο Αρκουδέας, δεν πιστεύω πως ο Καζαντζάκης είχε ψυχολογική ή σωματική δυσλειτουργία που τον εμπόδιζε να έχει σεξουαλικές επαφές, απλά – όπως πολλοί άνθρωποι σε αυτόν τον πλανήτη – ήταν ασεξουαλικός. Και γι’ αυτό ταίριαξε και με την Ελένη, τη δεύτερη σύζυγό του.

Στο επόμενο μέρος καταπιάνεται με το θέμα των ισορροπιών και την διατάραξή τους, από τις γεωπολιτικές ισορροπίες που διαμόρφωσαν τον κόσμο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως τις προσωπικές ισορροπίες του Καζαντζάκη στον γάμο του με την Γαλάτεια και την ανυπόφορη κοινή ζωή τους.

Στο τέλος κλείνει με μια εκτενή αναφορά στα ταξίδια του Καζαντζάκη μέχρι το στερνό ταξίδι, και τα όσα φριχτά έγιναν κατά την κηδεία του στην Κρήτη. Τί κακός τόπος είναι αυτός που ζούμε, όταν αφηνόμαστε να μας κυβερνάει το μίσος. Δεν είναι θέμα πίστης και θρησκείας. Είναι κάτι άλλο. Μια αρρώστια που δεν αφορά μόνο τους Έλληνες αλλά όλον τον κόσμο:

«Ευχόμεθα να παραμείνει ο νεκρός «άλιωτος και τυμπανιαίος», μέλη ορθοδόξων κύκλων έστειλαν τηλεγραφήματα στον μητροπολίτη Κρήτης και στην ιεραρχία της Εκκλησίας ζητώντας τους να αρνηθούν τα ιερά μυστήρια στον «κατ’ εξακολούθησιν υβριστή και διαφθορέαν». Ζητούσαν επίσης να μην επιτραπεί η είσοδός του στα νεκροταφεία της Κρήτης.»

Κι όπως αναφέρει –ανάμεσα σε άλλους – κι ο Αρκουδέας, αν πιάνανε οι αφορισμοί, ας ρίχνανε κι έναν στις σόλες των παπουτσιών μας, να μην χαλάνε και χρειάζονται άλλαγμα κάθε τόσο... Τόση κακία... Και πολύ φοβάμαι πως οι περισσότεροι από αυτούς δεν τα διάβασαν τα έργα του Καζαντζάκη. Πιστεύω πως όλα ήταν θέμα μια μαζικής υστερίας, και πως όλοι εκείνοι έψαχναν ένα εξιλαστήριο θύμα να ξεσπάσουν τα συμπλέγματά τους. Τί να πω;...

Όλα όσα αναφέρω στην κριτική μου, είναι – κι ας ακούγεται υπερβολικό ίσως – το ένα δέκατο από όσα αναφέρονται στις 567 σελίδες του βιβλίου. Γιατί με τις παρενθέσεις του, ο Αρκουδέας, καταφέρνει να μιλήσει για κάμποσούς άλλους νομπελίστες, παραθέτοντας τα βιογραφικά τους, για πολλά ιστορικά γεγονότα που διαμόρφωσαν τον 20ο αιώνα, και δίνει λεπτομέρειες από την ζωή του Καζαντζάκη καθώς και μια συνοπτική ανάλυση των έργων του. Το ευχαριστήθηκα αυτό το βιβλίο, ήταν μια όαση δροσιάς μέσα στον καύσωνα και με δυσκολία το άφηνα το βράδυ για να πέσω να ξεραθώ, να πάω στη δουλειά την επομένη.