A Second Home, Honoré de Balzac

Honoré de Balzac
A Second Hom
σελ. 112
από Project Gutenberg
http://www.gutenberg.org/ebooks/1810

Η συγκεκριμένη νουβέλα δημοσιεύτηκε αρχικά με τον τίτλο " La Femme vertueuse" (Η ενάρετη γυναίκα). Γράφτηκε στα 1830 και κυκλοφόρησε στον δεύτερο τόμο της συλλογικής έκδοσης με γενικό τίτλο: Scènes de la vie privée. Tome 2 par M. de Balzac στα 1832.

Από τα κεντρικά πρόσωπα, οι δύο ηρωίδες, Caroline Crochard και Angélique Bontems, παραμένουν ως έχουν στις μεταγενέστερες εκδόσεις και οι διαφορές είναι ελάχιστες. Πχ ο κεντρικός ήρωας που στην αρχή αναφέρεται ως M. Eugene, γίνεται κατόπιν Roger, ο ανώνυμος γιατρός παίρνει την οικεία μορφή του Horace Bianchon, και το όνομα του άσωτου Solvet δεν υπάρχει πουθενά στην αρχική έκδοση.

Εδώ ο Balzac δοκιμάζει για πρώτη φορά να γράψει την ιστορία του χρησιμοποιώντας "τη διαδικασία της αναδρομής στο παρελθόν" ή αλλιώς αυτό που λέμε flashback. Ενώνει έτσι δυο ξεχωριστές ιστορίες οι οποίες συνδέονται και καταλήγουν σε ένα πεσιμιστικό κρεσέντο το οποίο αφήνει τον αναγνώστη να αναρωτιέται για τα όσα μεσολάβησαν και τα οποία δεν εξιστορούνται πουθενά (σε καμία έκδοση).

Στην πρώτη ιστορία παρουσιάζεται η Caroline Crochard, μια κεντήστρα που κερδίζει με δυσκολία το ψωμί της και που δέχεται ως ουρανόσταλτο δώρο τον έρωτα του μυστηριώδους και θλιμμένου Roger ο οποίος θα την εξασφαλίσει οικονομικά και μαζί του θα αποκτήσει μια όμορφη οικογένεια: Έναν γιο τον Charles και μια κόρη την Eugenie. Το ζευγάρι δεν θα δεθεί με τα δεσμά του γάμου, αλλά θα ευλογηθεί με εκείνα του έρωτα. Ζουν στιγμές θαλπωρής και οικογενειακής γαλήνης και αυτό αρκεί για την νεαρή γυναίκα που μοιάζει αποκλεισμένη και απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, δεν ρωτάει πολλά, δεν ζητάει τίποτα, όσα έχει φαίνεται πως της αρκούν με το παραπάνω.

Στην δεύτερη ιστορία δίνεται το πορτραίτο μιας διαφορετικής γυναίκας, της νεαρής Angélique Bontems που μεγαλώνει μέσα στο αριστοκρατικό περιβάλλον μιας επαρχιακής πόλης της Νορμανδίας από μια υπερβολικά θρησκοληπτη μητέρα. Οταν παντρεύεται τον πλούσιο κόμη de Granville και μετακομίζει στο Παρίσι δεν είναι διατεθειμένη να αλλάξει τα αυστηρά ήθη της (σε αυτό παίζει ρόλο και ένας φιλόδοξος ιερέας, ο αββας Fontanon που την κάνει υποχείριό του) και μοιραία συγκρούεται με τον σύζυγό της. Είναι μια καλή μητέρα, είναι μια αφοσιωμένη σύζυγος αλλά πάνω από όλα είναι μια θρησκόληπτη γυναίκα, με μια θρησκευτικότητα νοσηρή που την αποξενώνει από τον κόσμο, τους ανθρώπους την κοινωνία, μοιάζει να απεχθάνεται όλα εκείνα τα ωραία πράγματα που ομορφαίνουν τη ζωή όπως ο έρωτας, η τέχνη, το γέλιο.

Και σε αυτό το σημείο οι ιστορίες συγκλίνουν.

Αποκαλύπτεται πως ο Roger της Caroline και ο κόμης de Granville της Angélique είναι το ίδιο πρόσωπο. Ανάμεσα στην συντετριμμένη Angélique και τον σύζυγό της εκτυλίσσεται ένας διάλογος που σύντομα παίρνει την μορφή ενός αδυσώπητου κατηγορητηρίου:

« Η κόμισσα Granville σώπασε. Αλλά μετά από μια σύντομη παύση, η ανάμνηση των όσων είχε δει, αφύπνησαν στη ψυχή της τη ζήλια εκείνη που παραμένει πάντα ζωντανή σε όλες τις γυναικείες καρδιές, και ψέλλισε, σαν να μιλούσε στον εαυτό της: "Πώς μπορεί μια γυναίκα να καταστρέφει έτσι τη ψυχή, τη δική της αλλά και των άλλων;"

"Να με συγχωρείτε κυρία" απάντησε ο κόμης, κουρασμένος από όλην αυτή την συζήτηση, "αλλά κι εσείς η ίδια κάποια μέρα μπορεί να χρειαστεί να απαντήσετε σε αυτήν την ερώτηση".

Η κόμισσα ταράχτηκε.

"Μπορεί εσάς να σας συγχωρήσει ο ελεήμων Κριτής που θα ζυγίσει τις αμαρτίες μας" συνέχισε ο Κόμης, "λαμβάνοντας υπόψη την αποφασιστικότητα με την οποία προκαλέσατε τη δυστυχία μου. Δεν σας μισώ - μισώ εκείνους που διέστρεψαν την καρδιά και τη λογική σας. Προσευχηθήκατε για εμένα όπως η δεσποινίς de Bellefeuille (σσ. η Caroline) μου έδωσε την καρδιά της κι έστεψε τη ζωή μου με την αγάπη της. Εσείς θα έπρεπε να είστε η ερωμένη και η αγία μου.

Μη με αδικείτε κατηγορώντας με ως διεστραμμένο και ακόλαστο. Η ζωή μου ήταν καθαρή. Δυστυχώς, μετά από επτά χρόνια δυστυχίας, η δίψα μου για ευτυχία με οδήγησε στην αγκαλιά μιας άλλης γυναίκας με την οποία έφτιαξα μια δεύτερη οικογένεια. Και μη νομίζετε πως είμαι ο μοναδικός. Υπάρχουν χιλιάδες σύζυγοι μέσα σε αυτήν την πόλη που, για διάφορους λόγους, ζουν διπλές ζωές.

"Θεέ και Κύριε" φώναξε η κόμισσα. "Πόσο βαρύς είναι ο σταυρός που με έβαλες να σηκώσω! Αν ο άνδρας που μου έδωσες σε αυτόν τον κόσμο μπορεί να είναι ευτυχισμένος μόνο μέσα από τον θάνατό μου, πάρε με μαζί σου!"

"Αν είχατε εκδηλώσει νωρίτερα αυτά τα αξιοθαύμαστα συναισθήματα και μια τέτοια αφοσίωση, τώρα θα ήμαστε ακόμη ευτυχισμένοι", είπε ο κόμης με ψυχρότητα.

"Πραγματικά", είπε η Angélique ξεσπώντας σε δάκρυα "συγχωρέστε με αν σας έβλαψα. Ναι κύριε, είμαι έτοιμη να σας υπακούσω στο καθετί, με την προϋπόθεση να μου ζητήσετε πράγματα δίκαια και φυσιολογικά. Από εδώ και πέρα θα φροντίσω να είμαι η σύζυγος που επιθυμείτε".

"Αν ο σκοπός σας, κυρία, είναι να με υποχρεώσετε να σας ομολογήσω ότι δεν σας αγαπώ πλέον, θα βρω το σκληρό κουράγιο και θα σας το πω. Νομίζετε πως μπορώ να διατάξω την καρδιά μου; Μπορώ μήπως μέσα σε μια στιγμή να διαγράψω τα ίχνη από δεκαπέντε χρόνια δυστυχίας; Έπαψα να αγαπώ. Αυτές οι λέξεις κρύβουν ένα μυστήριο τόσο βαθύ όσο και η ίδια η λέξη "αγάπη". Η εκτίμηση, ο σεβασμός η φιλία μπορεί να ξανακερδηθούν αλλά η αγάπη - και χίλια χρόνια να προσπαθήσω δεν πρόκειται να ξαναγεννηθεί, ειδικά για μια γυναίκα που είναι πλέον πολύ μεγάλη για να την νιώσει.

"Ελπίζω κύριε κόμη, το εύχομαι ειλικρινά, να μην χρειαστεί να ακούσετε κι εσείς τέτοια λόγια από τη γυναίκα που αγαπάτε, στον τόνο με τον οποίο τώρα μου μιλάτε.»

Προφανώς και ο κόμης de Granville τα άκουσε, καθώς η νουβέλα τελειώνει κάμποσα χρόνια μετά, όταν ο ηλικιωμένος πλέον άνδρας εγκαταλειμμένος από την αγαπημένη του Caroline, παρουσιάζεται ως ο τέλειος μισάνθρωπος. Η ερωμένη του, φαίνεται πως τον εγκατέλειψε για ένα κάθαρμα, τον Solvet, που της τρώει την περιουσία βυθίζοντάς την ξανά στην απόλυτη ένδεια. Ωστόσο αυτή τον αγαπάει και θυσιάζει τα πάντα για εκείνον.

Η μεταστροφή αυτή της Caroline μοιάζει αψυχολόγητη, κυρίως γιατί ο συγγραφέας δεν μπαίνει στον κόπο να μας εξηγήσει το τί ακριβώς συνέβη στα χρόνια που παραλείπει. Απομένει έτσι ένα κενό, που μοιάζει να εκπληρώνει την κατάρα της Angélique. Η αγάπη είναι κάτι το φθαρτό, το πεπερασμένο, φαίνεται να μας λέει ο συγγραφέας. Κι αν η ίδια είναι αιώνια, η φλόγα της μεταπηδά από άνθρωπο σε άνθρωπο από καρδιά σε καρδιά, σβήνει για κάποιον, ανάβει για κάποιον άλλον.

Ο Balzac με αφορμή έναν αποτυχημένο γάμο ασκεί μια δριμεία κριτική στη θρησκεία. Και με αφορμή έναν απροσδόκητο χωρισμό συνθέτει ένα ρέκβιεμ για όλους τους πεθαμένους έρωτες. Το τελικό συμπέρασμα του κόμη αποτελεί τον επίλογο αυτής της θλιβερής ιστορίας:

"Ένα ζευγάρι που δεν παραμένει ενωμένο για οποιονδήποτε λόγο καταλήγει στην απόλυτη δυστυχία. Αργά ή γρήγορα θα τιμωρηθούμε εφόσον έχουμε παραβεί τους νόμους της κοινωνίας".

Η νουβέλα αυτή, ένα πρώιμο έργο του συγγραφέα, απέχει μακράν από το να χαρακτηριστεί ως άρτιο έργο. Έχει χάσματα και αδυναμίες και λογικά κενά, ωστόσο, ακόμα κι έτσι, είναι εμφανής η εξαιρετική ικανότητα του συγγραφέα στο να διηγείται ενδιαφέρουσες ιστορίες πιάνοντας τον παλμό της εποχής του, δίνοντας μια ρεαλιστική και πειστική εικόνα της πραγματικότητας, ζωγραφίζοντας με αδρές πινελιές τον ψυχισμό των ηρώων του. Είναι οι μικρές λεπτομέρειες που συχνά με ενθουσιάζουν, καμιά φορά περισσότερο κι από το ίδιο το έργο.

Για παράδειγμα σε ένα σημείο αναφέρει:

"Το βράδυ ένας μαγικός φανός (lanterne magique) ξεδίπλωσε τις φαντασμαγορικές εικόνες του επάνω σε έναν λευκό καμβά, γεγονός που προκάλεσε τεράστια εντύπωση στον μικρό Charles κι έκανε τους γονείς του να γελούν στη θέα του εκστασιασμένου γιου τους".

Αυτή η μικρή αναφορά μου κέντρισε την περιέργεια. Τί είδους συσκευή προβολής εικόνων ήταν αυτή, σημειωτέον ο συγγραφέας τοποθετεί την σκηνή στα 1822, πώς λειτουργούσε και ποιο ήταν το αισθητικό της αποτέλεσμα; Οι εικόνες ζωγραφισμένες επάνω σε φύλλα γυαλιού δεν ήταν στατικές αλλά είχαν σημεία που άλλαζαν δίνοντας έτσι την αίσθηση της κίνησης. Υπήρχαν επαγγελματίες που έδιναν παραστάσεις για το κοινό και όσοι είχαν την οικονομική δυνατότητα μπορούσαν να τις χρησιμοποιούν για ιδιωτικές προβολές. Θα βάλω ένα λινκ από ένα βίντεο, από παραγωγή του του British Film Institute, που εξηγεί τα πάντα με τρόπο σύντομο και κατανοητό:

https://www.youtube.com/watch?v=omuDMHj0TZY

Και θα προσθέσω επίσης μια προβολή από ένα συντηρημένο μαγικό φανό, από την συλλογή του Museo del precinema di Padova:

https://www.youtube.com/watch?v=4D0-YuX-X80

Αυτές τις μικρές λεπτομέρειες, μπορεί κάποιος εύκολα να τις παραβλέψει, ωστόσο θεωρώ πως δεν είναι αμελητέες. Το ρεαλιστικό μυθιστόρημα, και ειδικά ο Balzac, επενδύει μεγάλο μέρος από τις περιγραφές του εστιάζοντας σε τέτοιου είδους αναφορές και καταφέρνει να διασώσει τα στοιχεία του υλικού πολιτισμού μιας περασμένης εποχής, τα ψήγματα μιας αστικής λαογραφίας εν προκειμένω.