Ελευθέριος Βενιζέλος, Ο άνθρωπος, ο ηγέτης: Βιογραφία τόμος Α', Νικόλαος Εμμ. Παπαδάκης (Παπαδής)

Ελευθέριος Βενιζέλος, Ο άνθρωπος, ο ηγέτης: Βιογραφία τόμος Α'
ISBN13 9786188343900
620 σελ.
εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2017



Αρχικά είχα μεγάλες επιφυλάξεις γι’ αυτό το έργο, μια βιογραφία του Βενιζέλου από τον Παπαδάκη, γιατί πόσο αντικειμενικός να είναι ο γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος, που σε τελική ανάλυση είναι δικηγόρος και όχι ιστορικός; Δεν είχα καμία διάθεση να διαβάσω μια αγιογραφία από έναν φανατικό θαυμαστή κι έτσι αποφάσισα παράλληλα να χρησιμοποιήσω και κάποιες άλλες πηγές. Ήθελα να δω τί είχαν γράψει για τον Βενιζέλο οι πολιτικοί του αντίπαλοι, να καταλάβω τί είδους άνθρωποι ήταν, να μην παρασυρθώ.

Έτσι για παράδειγμα έψαξα να βρω τις Αναμνήσεις εκ Κρήτης του πρίγκιπα Γεωργίου, ο οποίος υπήρξε πολιτικός εχθρός του Βενιζέλου. Κατέβασα κάποια άρθρα από εφημερίδες της εποχής στα οποία παραπέμπει ο Παπαδάκης, για να εξακριβώσω ιδίοις όμμασι το περιεχόμενό τους (πολλές από τις εφημερίδες του 19ου αιώνα αλλά και μεταγενέστερες είναι ψηφιοποιημένες και διαθέσιμες από τη βιβλιοθήκη της Βουλής). Έψαξα κάποιες εργασίες από το αρχείο διδακτορικών διατριβών από το εθνικό κέντρο τεκμηρίωσης, ειδικά μια εργασία κάποιας Μαρίας Μαλανδρή επάνω στο Κρητικό ζήτημα (Το Κρητικό ζήτημα από την ίδρυση του ελληνικού κράτους το 1830 έως την απόκτηση της αυτονομίας του νησιού το 1898: ο ρόλος των Πατριωτικών Οργανώσεων) με βοήθησε πολύ ο απλός και συνοπτικός τρόπος που παραθέτει τα ιστορικά γεγονότα και αξιοποιεί τις πηγές της. Είχα από δίπλα και τον πρώτο τόμο του έργου Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα του Γ. Ρωμαίου που καίτοι δεν είναι το καλύτερο ιστορικό βιβλίο, είναι ωστόσο εύκολο - ειδικά για ένα άτομο σαν εμένα που δεν έχω εντρυφήσει σε κάποια συγκεκριμένη περίοδο της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας.

Και πραγματικά είναι φορές που φαίνεται πως ο συγγραφέας μεροληπτεί υπέρ του Βενιζέλου. Προσοχή όμως. Δεν λέει ψέματα και δεν παραχαράσσει τα γεγονότα. Θεωρώ πως είναι αξιόπιστος. Κάνει σωστή δουλειά, αξιοποιεί άριστα το ιστορικό αρχείο στο οποίο έχει άμεση πρόσβαση κι ό,τι γράφει το στηρίζει με επιχειρήματα και παραπομπές. Αλλά όπου και όποτε μπορεί, στρογγυλεύει τα πράγματα. Και θα μιλήσω με ένα χτυπητό παράδειγμα για να εξηγήσω τί εννοώ:

Στις σελίδες 49 -53 ο Παπαδάκης αναφέρεται στις σχέσεις που είχε ο Βενιζέλος με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη (1845 - 1898). Ο τελευταίος, είχε παντρευτεί την αδερφή του Βενιζέλου την Κατίγκω, εξέδιδε μια πολιτική εφημερίδα, τα Λευκά Όρη την οποία παραχώρησε στον Βενιζέλο, για να την χρησιμοποιήσει για τους πολιτικούς του σκοπούς και βοήθησε τα πρώτα βήματα της πολιτικής του σταδιοδρομίας, όταν τον Μάρτιο του 1889 ο γενικός διοικητής Σαρτίνσκι προκήρυξε εκλογές οι οποίες διεξήχθησαν τον Απρίλιο του ίδιου έτους. Νίκησε η παράταξη του Βενιζέλου και η αντίπαλη παράταξη, των συντηρητικών, αντέδρασε με μια αποτυχημένη επανάσταση. Γιατί οι συντηρητικοί ήταν, όπως αναφέρει ο Παπαδάκης, ως τότε οι ευνοούμενοι των πασάδων της Υψηλής Πύλης και προκειμένου να ανακαταλάβουν την εξουσία δεν δίσταζαν να εκμεταλλευθούν την επιθυμία των Κρητών για ένωση με την Ελλάδα.

Όλα όσα γράφει ο Παπαδάκης είναι σαφώς η αλήθεια. Οι Ψηλορείτες οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι, το ράπισμα στις αλληλομισούμενες φατρίες που δίχαζαν τον κρητικό λαό. Αλλά δεν κάνει πουθενά λόγο στο γεγονός πως οι εκλογές εκείνες έγιναν σε κλίμα βίας και νοθείας. Πως και οι δύο παρατάξεις, οι Συντηρητικοί ή Καραβανάδες και οι Φιλελεύθεροι ή Ξυπόλυτοι (στους οποίους ανήκε ο Βενιζέλος) ήταν εξίσου διεφθαρμένοι και υπαίτιοι για τον διχασμό που επικρατούσε στο νησί. Και ναι, πιστεύω πως ο ίδιος ο Βενιζέλος ήταν και τίμιος, και σωστός και υπεράνω όλων αυτών. Αλλά ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Κι αυτόν η «μαγκούρα» τον έβαλε στη βουλή. Από πολύ νωρίς ήξερε να κάνει συμμαχίες και να εκμεταλλεύεται καταστάσεις, ανθρώπους και γεγονότα, δεν ήταν ο αγνός και άσπιλος οραματιστής που προσπαθεί να μας παρουσιάσει εδώ ο συγγραφέας.

Τον Βενιζέλο τόσο οι θαυμαστές όσο και οι αντίπαλοί του, τον έχουν χαρακτηρίσει ως gambler (τζογαδόρο). Είναι προφανές πως ήξερε καλά πως η πολιτική είναι ένας σκατόλακος και πως αν θες να επιτύχεις πρέπει να λερώσεις τα χέρια σου. Η διαφορά είναι πως ως συνεπής πολιτικός έπραττε αποβλέποντας σε αυτό που θεωρούσε πως θα ωφελούσε το σύνολο, είχε μια αληθινή και αυθεντική έγνοια για το συμφέρον του λαού και δη των αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων, που τον δικαιώνει (ως ένα σημείο) ιστορικά και τον κατατάσσει υπεράνω όλων εκείνων των εθελόδουλων και εθελότυφλων πολιτικάντηδων από τους οποίους έβριθε και η εποχή του (και δυστυχώς όχι μόνο η εποχή του) αλλά και αυτή καθαυτή η παράταξή του.

Κάτι παραπάνω δεν έχω να καταλογίσω στον συγγραφέα. Γράφει εξαιρετικά. Ζωντανεύει τα ιστορικά γεγονότα με τρόπο παραστατικό και παραθέτει πολλές πληροφορίες που αν συνδυαστούν με άλλες ιστορικές πηγές μπορούν να βοηθήσουν έναν ερευνητή να κατανοήσει πλήρως το τί συνέβη τόσο κατά τα χρόνια της Επανάστασης του Θερίσου (1905) αλλά και τις απαρχές του Εθνικού Διχασμού (1914 – 1917). Αλλά και ως απλό ανάγνωσμα είναι απολαυστικό. Οπωσδήποτε καλό είναι να έχει κάποιος μια στοιχειώδη γνώση της ελληνικής ιστορίας. Θεωρώ πως μπορεί να διαβαστεί και να γίνει κατανοητό από οποιονδήποτε.

Ο Βενιζέλος γεννήθηκε στις 10 Αυγούστου 1864. Ο πατέρας του ο Κυριάκος ήταν πλούσιος έμπορος. Ο νεαρός Βενιζέλος προοριζόταν κι αυτός για έμπορος, αλλά τελικά σπούδασε αυτό που προτιμούσε περισσότερο: Στη Νομική Αθηνών. Έπειτα επέστρεψε στα Χανιά ξεκίνησε να ασκεί την δικηγορική, παντρεύτηκε τη Μαρία Κατελούζου με την οποία έκανε δύο γιους (τον Κυριάκο και τον Σοφοκλή), χήρεψε, και ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα ως μετριοπαθής φιλελεύθερος.

Όταν (μετά από πολλές περιπέτειες) η Κρήτη κερδίζει μια σχετική αυτονομία και ως αρμοστής φτάνει στις 9 Δεκεμβρίου 1898 ο πρίγκιπας Γεώργιος στο λιμάνι της Σούδας, τα πράγματα φαίνονται ελπιδοφόρα. Η Κρήτη είναι πλέον ένα ημιαυτόνομο προτεκτοράτο, όπου η εποπτεία την Υψηλής Πύλης του Σουλτάνου θα αντικατασταθεί, ως ένα βαθμό, από τον συνασπισμό των Μεγάλων Δυνάμεων. Το προσδοκώμενο όλων είναι η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Δεν θα αργήσει ωστόσο να ξεσπάσει μια έντονη διαφωνία ανάμεσα στον πρίγκιπα και τον Βενιζέλο ή οποία θα οδηγήσει σε κατά μέτωπον σύγκρουση. Ο Βενιζέλος βάλλεται παντοιοτρόπως, καταλήγει ακόμα και στη φυλακή για ένα σύντομο χρονικό διάστημα.

Η επανάσταση του Θερίσου στα 1905 θα γείρει την πλάστιγγα υπέρ του Βενιζέλου καθώς θα αποδειχθεί το εξαιρετικό του ταλέντο στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις, μακράν ανώτερο από τους αδέξιους πολιτικούς χειρισμούς του πρίγκιπα.

Η Επανάσταση στο Γουδί τον Αύγουστο του 1909, θα σημάνει την άνοδο του Βενιζέλου στο πολιτικό σκηνικό των Αθηνών. Την Τετάρτη 6 Οκτωβρίου 1910 ορκίζεται η πρώτη κυβέρνηση του Βενιζέλου με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Από εκεί ξεκινάει μια τιτάνια προσπάθεια για την αναδιοργάνωση του ελληνικού κράτους, του στρατού, του εκπαιδευτικού και φορολογικού συστήματος, μια ανασύσταση της κοινωνίας η οποία σε σύντομο χρονικό διάστημα άρχισε να φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα:

Το πολιτικό σύστημα της Ελλάδας υπηρετεί τα συμφέροντα των ανακτόρων, της πλουτοκρατίας και των φατριών έγραφε ο Βενιζέλος από τις στήλες του «Κήρυκος» έναν χρόνο προτού αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. Συνέχιζε, τεκμηριώνοντας γιατί ο λαός έπρεπε να επαναστατήσει εναντίον ενός συστήματος το οποίο αδιαφορούσε για τα γενικά συμφέροντα […] Οι παραπάνω διατυπώσεις για την εξέγερση ως καθήκον των λαών, όταν καταπατώνται τα δικαιώματά του, εκφράζοντας το πνεύμα και την ψυχοσύνθεση του επαναστάτη συνδέονται άρρηκτα με τη γαλλική σκέψη και τον πολιτικό φιλελευθερισμό. Ωστόσο κάνοντας λόγο για προνόμια της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας και τα αθέμιτα συμφέροντα που συγκρούονταν με το κοινό συμφέρον, ο Βενιζέλος προχωράει ακόμα περισσότερο με σαφή κατεύθυνση προς τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό σελ. 468 -469

Ο ίδιος ο Βενιζέλος ήταν ένας άνθρωπος που αδιαφορούσε παντελώς για τα οικονομικά οφέλη από την πολιτική. Είχε ιδέες και είχε όραμα και επιχειρήματα και τον απαιτούμενο αυταρχισμό για να τα εφαρμόσει όλα αυτά. Ήξερε να επιβάλλεται τόσο καλά, όσο ήξερε και να υποχωρεί και να περιμένει μέχρι την έλευση ευνοϊκότερων περιστάσεων. Στο διπλωματικό πεδίο είναι απίστευτος ο τρόπος με τον οποίο ελισσόταν, προκειμένου να κερδίσει τα περισσότερα με τις λιγότερες δυνατόν θυσίες. Απαιτούσε πίστη και αφοσίωση από τους φίλους. Αλλά ήθελε να έχει από κοντά και τους πολιτικούς του αντιπάλους. Πίστευε (ίσως παραείχε υπερβολική πίστη στις ικανότητές του σε αυτό το θέμα) πως μπορούσε να τους ελέγξει ή ίσως ακόμα και να τους κερδίσει. Μέσα σε όλα αυτά από τον Α Βαλκανικό πόλεμο η Ελλάδα πήρε την δυτική - κεντρική Μακεδονία και την Ήπειρο από το τέλος του Β Βαλκανικού πολέμου ο ελληνικός στρατός βγήκε πανίσχυρος.

Και τότε συνέβη ένα ιδιαίτερα ατυχές γεγονός. Στις 5 Μαρτίου 1913 Ο βασιλιάς Γεώργιος δολοφονείται από τον Αλέξανδρο Σχινά. Ο διάδοχος Κωνσταντίνος ανεβαίνει στον θρόνο κι από εκείνη την στιγμή αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση που θα οδηγήσει στη διαίρεση και τον διχασμό της χώρας, ειδικά μετά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στα 1914.

Ο Κωνσταντίνος υπήρξε ένας άνθρωπος χωρίς ιδέες και ιδεώδη. Αντί αυτών διέθετε πολλές και επικίνδυνες εμμονές. Το όραμά του έφτανε ως την επίτευξη ενός στρατοκρατούμενου καθεστώτος με αυτόν ως τον απόλυτο μονάρχη. Αδιαφόρησε πλήρως για τα συμφέροντα της χώρας του ή πιο σωστά τα υπηρέτησε σωστά και με συνέπεια. Μόνο που για χώρα του δεν λογάριαζε την Ελλάδα. Αλλά τη Γερμανία και την Αυστρία. Αυτός, η σύζυγός του, η Σοφία, και η αυλή του (Στρέιτ, Μεταξάς, Δούσμανης κτλ) ζημίωσαν τον τόπο με τρόπο πρωτοφανή. Με παρεμβάσεις που στην ουσία υπονόμευαν τη Δημοκρατία και κατέλυαν το Σύνταγμα, με προπαγάνδα και στήσιμο ενός παρακρατικού μηχανισμού που ασκούσε τρομοκρατία, με μια εξωτερική πολιτική που πίσω από την επίφαση μιας φαινομενικής ουδετερότητας έκρυβε την χείριστη για τα συμφέροντα της Ελλάδας διπροσωπία και μεροληψία, διέλυσε τη χώρα, την έφερε στο χείλος της καταστροφής, χάνοντας στο τέλος και ο ίδιος την πολυπόθητη εξουσία, αφού πρώτα πρόλαβε να σπείρει τους καρπούς της διχόνοιας και της διαίρεσης σε έναν λαό που μόλις είχε αρχίσει να μαθαίνει να πειθαρχεί, να συνεργάζεται και να ελπίζει σε ένα καλύτερο μέλλον.

Η αντίδραση του Βενιζέλου ήταν να κάνει στα 1916 το κίνημα της Άμυνας που ξεκίνησε από την Κρήτη για να καταλήξει στη Θεσσαλονίκη και η αντίδραση του Κωνσταντίνου ήταν τα Νοεμβριανά στην Αθήνα, με διώξεις, προγραφές, βασανισμούς, λεηλασίες, φανατισμό και διαίρεση, που τελικά θα οδηγήσουν στην ανατροπή του Βασιλιά. Αλλά το κακό είχε ήδη γίνει. Όταν ο Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα, ο λαός είχε ήδη χωριστεί σε βενιζελικούς και βασιλικούς.

Και δεν μιλάμε για το φαινόμενο μιας απλής πολιτικής προτίμησης που σε τελική ανάλυση είναι θεμιτό να υπάρχει σε μια υγιή Δημοκρατία. Μιλάμε για τον Εθνικό Διχασμό.

Και κάπως έτσι τελειώνει ο πρώτος τόμος της βιογραφίας του Ελευθερίου Βενιζέλου.