The Wall της Marlen Haushofer

Φοβερό βιβλίο!

Και λέγοντας φοβερό εννοώ πως είναι υπέροχο και συνάμα τρομαχτικό με έναν τρόπο που καταργεί τη συμβατική έννοια αυτών των λέξεων. Νιώθω πως, εντελώς απροετοίμαστη, εισήλθα στο χώρο όπου ο απλός, πρωτεϊκός, πανανθρώπινος μύθος συναντά την αμείλικτη πραγματικότητα και δημιουργεί ένα πεδίο όπου οι σκέψεις και τα συναισθήματα υπερέχουν της όποιας δράσης, για να έρθουν στο τέλος οι τέσσερις τελευταίες σελίδες - για τις οποίες ουσιαστικά σε προετοιμάζει από την αρχή η συγγραφέας - και να σφηνωθούν για πάντα στο μυαλό, να καρφωθούν ίσια στην καρδιά.

Γιατί ενώ η συγγραφέας, όχι απλώς προοικονομεί το τέλος, αλλά ευθέως το αποκαλύπτει, τελικά καταφέρνει να ξαφνιάσει τον αναγνώστη, και να τον αφήσει μόνο, αποσβολωμένο, αγχωμένο, τρομαγμένο και γοητευμένο να αναρωτιέται και να ψάχνει απαντήσεις, ερμηνείες, εξηγήσεις, παγιδευμένο μέσα στον προσωπικό του, αδιαπέραστο και αόρατο τοίχο.

Θα παραθέσω τρεις παραγράφους από την αρχή της ιστορίας (σελ. 12 της αγγλικής έκδοσης (Quartet Books 2013) σε μετάφραση του Shaun Whiteside - η ελληνική έκδοση με τίτλο "Ο τοίχος" από τον Κέδρο το 1999 σε μετάφραση του Ξενοφώντα Αρμύρου είναι από καιρό εξαντλημένη).

Πέρα από μια σύντομη εισαγωγή, εδώ, στο σημείο αυτό ξεκινάει η ιστορία. Θεωρώ πως η παράθεσή τους δεν προδίδει κάτι από την πλοκή της ιστορίας αλλά αποτελεί το πρελούδιο των όσων πρόκειται να ακολουθήσουν, μια βολική αφορμή και όχι μια ουσιώδη αιτία για να ξεκινήσει η συγγραφέας τη διήγησή της, ωστόσο θα τις κρύψω στα spoiler, γιατί μπορεί κάποιος να μη θέλει να γνωρίζει τίποτα για την υπόθεση του έργου:

["Όταν έφτασα στο τέρμα της χαράδρας άκουσα τον Λύγκα (σσ ο σκύλος της ηρωίδας) να ουρλιάζει από τον πόνο και το ξάφνιασμα. Περπάτησα ολόγυρα από μια στοίβα κορμών που μου έκρυβαν τη θέα κι εκεί τον βρήκα, να κάθεται και να οδύρεται. Κόκκινο σάλιο έσταζε από το στόμα του. Έσκυψα και τον χάιδεψα. Τρέμοντας και κλαψουρίζοντας σφίχτηκε επάνω μου. Μάλλον είχε δαγκώσει τη γλώσσα του ή είχε σπάσει ένα δόντι. Όταν τον ενθάρρυνα να με ακολουθήσει, έβαλε την ουρά στα σκέλια και με έσπρωξε πίσω με το σώμα του.

Δεν μπορούσα να δω τι τον τρόμαζε τόσο. Σε αυτό το σημείο, ο δρόμος προέβαλλε από την χαράδρα κι ως το βάθος που έφτανε η ματιά μου, απλωνόταν έρημος και ειρηνικός κάτω από τον πρωινό ήλιο. Διστακτικά έσπρωξα τον σκύλο στην άκρη και προχώρησα μοναχή μου. Ευτυχώς, χάρη στην παρεμπόδιση του σκύλου, είχα κόψει ταχύτητα, γιατί, έπειτα από μερικά βήματα, το κεφάλι μου χτύπησε κάπου με βία και πισωπάτησα αποσβολωμένη.

Ο Λύγκας άρχισε αμέσως να κλαίει ξανά, και σφίχτηκε στα πόδια μου. Παραξενεμένη, άπλωσα το χέρι μου κι άγγιξα κάτι απαλό και δροσερό: Μια λεία, δροσερή αντίσταση εκεί όπου κανονικά δεν έπρεπε να υπάρχει παρά αέρας. Δισταχτικά προσπάθησα ξανά, και το χέρι μου ακούμπησε πάνω σε κάτι που έμοιαζε με τζάμι παραθύρου. Τότε άκουσα έναν δυνατό χτύπο και κοίταξα ολόγυρα προτού να καταλάβω πως αυτό που άκουγα ήταν το δικό μου χτυποκάρδι. Η καρδιά μου είχε τρομάξει πριν ακόμα να το συνειδητοποιήσω". (hide spoiler)]

Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:

Η Marlen Haushofer γεννήθηκε στα 1920 κοντά στη δασόφυτη περιοχή του Frauenstein, στην Αυστρία. Δεν τελείωσε ποτέ τις σπουδές της στη φιλοσοφική της Βιένης και στο πανεπιστήμιο του Graz, παντρεύτηκε στα 1941 και απέκτησε δύο γιους. Χώρισε στα 1950 αλλά συνέχισε να συγκατοικεί με τον πρώην σύζυγό της και κάποια στιγμή επανενώνονται οριστικά.

Στα 1946 ξεκίνησε να γράφει τις πρώτες ιστορίες της και στα 1963 δημιοσιεύει το μυθιστόρημά της "Ο τοίχος" (Die Wand στο πρωτότυπο) το οποίο θα αποσπάσει το βραβείο Arthur Schnitzler την ίδια χρονιά σε ηλικία 43 ετών (το μυθιστόρημα θα μεταφερθεί το 2012 στον κινηματογράφο από τον Julian Pölsler με πρωταγωνίστρια την Martina Gedeck).

Λίγα χρόνια αργότερα στα 1968 διαγιγνώσκεται με καρκίνο των οστών από τον οποίο πεθαίνει το 1970, στη Βιέννη, αφήνοντας πίσω της μια σειρά από μυθιστορήματα, διηγήματα και παιδικά - νεανικά βιβλία.

Από τα λίγα που διάβασα για τη ζωή της, η Haushofer ήταν ένας ιδιαίτερα καταπιεσμένος άνθρωπος. Χωρίς ιδιαίτερη κατανόηση από την οικογένειά της, παγιδευμένη μέσα στις μικρές καθημερινές έγνοιες του νοικοκυριού της, ο μικρόκοσμός της αγνοούσε ή αδιαφορούσε για τη συγγραφική της ιδιότητα καίτοι ήταν ιδιαίτερα γνωστή ανάμεσα στους βιενέζικους καλλιτεχνικούς και λογοτεχνικούς κύκλους.

Τις υπόλοιπες σκέψεις μου θα τις κρύψω γιατί προδίδουν το τέλος της ιστορίας.

[Το βιβλίο τελειώνει χωρίς να δίνει καμία απάντηση. Η εμφάνιση του άγνωστου άνδρα που σκοτώνει τον ταύρο της ανώνυμης ηρωίδας και τον σκύλο της, αποτελεί ουσιαστικά την αφορμή για να γραφτεί αυτή η ιστορία, βασισμένη στις σύντομες ημερολογιακές καταγραφές της, όλα όσα σημείωνε με συντομία στο διάστημα περίπου δυόμισι ετών. Νωρίτερα στο έργο η ηρωίδα αναφέρει για τον δολοφόνο (σελ. 124):

"Ίσως ο άνθρωπος που τον σκότωσε να ήταν τρελός. Αλλά ακόμα και η τρέλα του τον πρόδωσε. Η μυστική του παρόρμηση για φόνο πρέπει, ούτως ή άλλως, να βρισκόταν εντός του εν υπνώσει. Οφείλω να τον λυπηθώ για την κατάσταση του μυαλού του αλλά προσπαθώ, ξανά και ξανά, να τον διαγράψω από τη μνήμη μου, γιατί μου είναι αβάσταχτο να σκέφτομαι πως κάποιος σαν κι αυτόν θα μπορούσε να συνεχίσει να σκοτώνει και να καταστρέφει".

Γιατί η συγγραφέας διαλέγει ένα τέτοιο τέλος για την ιστορία της; Το μόνο ανθρώπινο ον που συναντάει μέσα στον αόρατο τοίχο, είναι αυτός ο παράφρονας τον οποίο σκοτώνει η ίδια, χωρίς ποτέ να προλάβει να ανταλλάξει μαζί του ούτε μία λέξη. Για την ίδια η προοπτική και το βάσανο της μοναξιάς, η συντροφιά και οι παραξενιές των ζώων, οι αντιξοότητες της φύσης και οι κακουχίες που πρέπει να υποστεί το σώμα της προκειμένου να φέρει σε πέρας τις καθημερινές της δραστηριότητες είναι η πραγματικότητά της. Όσοι είναι έξω από τον τοίχο έχουν από καιρό πετρώσει. Κι ο ένας και μοναδικός που εμφανίζεται δεν είναι απλά ένας ξένος, αλλά αποτελεί ακριβώς το αντίθετο από όλα εκείνα που συνιστούν τον δικό της κόσμο: Την αγάπη, τη φροντίδα, την καλοσύνη, τη φιλία, την κατανόηση, την αποδοχή.

Αλλά από την άλλη... Μήπως αυτός ο κόσμος της ηρωίδας δεν μπορεί να χωρέσει κανέναν άλλο; Πάντα επινοεί δυσκολίες και αναβάλλει οτιδήποτε θα μπορούσε να αποτελεί μια κάποια απόπειρα εξόδου ή έστω εξερεύνησης των ορίων του τοίχου. Στην ουσία από πολύ νωρίς παύει να τον σκέφτεται. Όλες της οι πράξεις φανερώνουν την ανάγκη της να συμβιβαστεί με την ιδέα πως πλέον δεν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι, πως είναι η φροντίδα της αγελάδας που δεν της επιτρέπει μεγαλύτερες εξερευνήσεις, η σωματική της αδυναμία, το δύσβατο δάσος, οι καιρικές συνθήκες).

Αν όμως είχε ξεκινήσει να ψάχνει ίσως να είχε βρει τον άνδρα πριν αυτός τρελαθεί και ίσως έτσι να του είχε σώσει τη ζωή και κατ' επέκταση και τη ζωή των ζώων της. Ίσως να είχε βρει και απαντήσεις για τον μυστηριώδη τοίχο, ίσως αυτές οι απαντήσεις να ήταν αυτό που οδήγησε τον άνδρα στην τρέλα και όχι μια έμφυτη δολοφονική μανία, αλλά η αβάσταχτη δυστυχία να ξέρεις και να μην μπορείς να το μοιραστείς με κάποιον.

Οι υποθετικές ερωτήσεις επάνω σε μια επινοημένη ιστορία είναι προορισμένες να μην λάβουν καμία απάντηση. Απλά έχει ενδιαφέρον ο τρόπος όπου ο καθένας βγάζει τα συμπεράσματά του μέσα από ένα έργο. Αυτή η ανώνυμη "Αντί - Ροβινσώνας" (ίσως ένα προσωπείο της συγγραφέως που έχει παραδεχτεί πως όλα τα έργα της έχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία) θα συνεχίσει την άγνωστη πορεία της μέσα στον αόρατο τοίχο. Μέσα στο μυαλό μου θα ήθελα να φαντάζομαι τη μέρα που ο τοίχος θα χαθεί. Τη μέρα που κάποιος άνθρωπος θα κερδίσει τελικά την εμπιστοσύνη της.

Φοβάμαι πως αυτό δεν υπήρξε ποτέ μέσα στις προθέσεις της συγγραφέως. Αλλά είναι μέσα στις δικές μου, ως αναγνώστριας, προκειμένου να μπορέσω να κλείσω αυτό το υπέροχο βιβλίο και να καταφέρω να προχωρήσω στο επόμενο. (hide spoiler)]

βιβλιογραφικές πηγές:
http://www.marlenhaushofer.ch/biograf...
https://www.lrb.co.uk/v36/n24/nichola...