Βλάσσης Τρεχλής, Hotel New York

Hotel New York

Βλάσσης Τρεχλής

Κέδρος, 2015
392 σελ.
ISBN 978-960-04-4604-3



Υπάρχει μια συγκεκριμένη λογοτεχνική παράδοση πάνω στην οποία πατάει αυτό το μυθιστόρημα. Να ξεκαθαρίσω πρώτα, πως δεν είναι μια τυπική περιπέτεια, με καταιγιστικές σκηνές δράσης, είναι ένα έργο Στοχασμού. Βαθύτατου φιλοσοφικού στοχασμού και ως τέτοιο, καταλαβαίνω πως σε κάποιους θα φανεί εξαιρετικά θεωρητικό. Είναι παράξενο, αλλά ενώ συνήθως, όταν πρόκειται να γράψω μια κριτική για ένα βιβλίο δεν δυσκολεύομαι να βρω λόγια (για να το εκθειάσω ή να το θάψω) στην προκειμένη, έχω ήδη πάρει δύο παυσίπονα κι ακόμα ο πονοκέφαλος δε λέει να περάσει. Αυτό που έχουμε εδώ δεν είναι απλώς καλή λογοτεχνία. Είναι ένα φαινόμενο. Προσεύχομαι στο Θεό της Καλής Λογοτεχνίας να μην αφήσει αυτό το αριστούργημα να ξεχαστεί και να περάσει απαρατήρητο. Θα μπορούσε να δημιουργήσει ακόμα και Σχολή. Μια γενιά για να συνεχίσει το κομμένο νήμα, μιας παλιότερης ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης. Αλλά πώς να τα πω όλα αυτά;

Ταλαντούχους Έλληνες λογοτέχνες, έχει πολλούς η εποχή μας. Και καταπιάνονται με πολλά είδη. Αλλά συχνά, όταν διαβάζω σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς, έχω την αίσθηση πως κάτι τους λείπει. Σαν να μη μπορούν να δέσουν το παρελθόν στο παρόν, σαν να μην μπορούν να προσφέρουν κάτι νέο στο ήδη υπάρχον, σαν να υπερισχύει η δική τους φωνή πάνω από την ιστορία που θέλουν να διηγηθούν, σαν ναρκισσιστικά, κακομαθημένα, ταλαντούχα παιδιά. Και ξαφνικά ανακαλύπτω αυτό το σεμνό, άρτιο έργο που πρωτοεκδόθηκε στα 2015, σε αυτόν τον χρεωκοπημένο τόπο και κουβαλάει μέσα του ποιότητες και χαρακτηριστικά που για να τα αποδώσει κάποιος πρέπει να έχει ζήσει χρόνια μέσα στην Τέχνη, είναι – δεν έχω άλλα λόγια να το πω, σαν αυτό που γράφει ο Καβάφης:
“Και μες στην τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ' την δούλεψή της”

Αυτό το μυθιστόρημα έχει κάτι από τις ποιότητες λογοτεχνών που έχω αγαπήσει. Στο πρώτο μέρος ο Παναγιώτης των βουνών, ο άγριος χωρικός που δεν κατέχει τις λέξεις για να εκφράσει τις σκέψεις του μου θυμίζει την ηθογραφία – από Παπαδιαμάντη ως Δροσίνη – κι ας μην είναι ηθογραφικό. Στη συνέχεια, ήταν σαν να ξανάβρισκα την λυρική ευαισθησία του Χρηστομάνου στα Ημερολόγια της Αυτοκράτειράς του επάνω στο ατμόπλοιο Voyage en Orient αλλά και τον αισθησιασμό ενός Εμπειρίκου, και τον παραδοσιακό μοντερνισμό ενός Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη στην εικονογράφηση του Παρισιού μέσα από τα ημερολόγια της Ελισσάβετ (ιδίως στους καταλόγους λέξεων, ονομάτων, φράσεων) στα 1914, στα πρόθυρα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Και δεν είναι μόνο αυτό. Το στοιχείο της περιπλάνησης, του ταξιδιού που ξεκινάει από τον Όμηρο για να φτάσει ως τον σύγχρονο Καζαντζάκη είναι κι αυτό εδώ, παρόν, ολοζώντανο. Κι όλα αυτά τα στοιχεία, δεν είναι σκόρπια. Δεν είναι ετερόκλητα. Δεν είναι απλώς δεμένα. Είναι κεντημένα, σε έναν αιώνιο καμβά.

Ο συγγραφέας επίσης κατορθώνει και δύο άλλα πράγματα που με εντυπωσίασαν πολύ. Καταφέρει να αποδώσει το πνεύμα της εποχής (1914) αλλά και τον υλικό πολιτισμό της εποχής. Μικρές λεπτομέρειες για την καθημερινότητα των ανθρώπων, τόσο στο μικρό ελληνικό χωριό του Παναγιώτη όσο και στην ευρωπαϊκή πόλη της Ελισσάβετ.

Ιδέες και απόψεις οπως η γέννηση του νταντά και του εξπρεσσιονισμού ως calembour και ως αντίδραση στον παραλογισμό του πολέμου (πχ η αυτοσχέδια παράσταση στο Κόκκινο μολύβι και τα ξόανα στο πεζοδρόμιο έξω από θέατρο των Πατριωτών με τις ψαλμωδίες σε μια επινοημένη γλώσσα με άναρθρες κραυγές), οι ιμπρεσσιονιστές στις όχθες του ποταμού, ο Στραβίνσκι και οι αντιδράσεις του κοινού στην Ιεροτελεστία της Άνοιξης, η τέχνη της φωτογραφίας στην έκθεση του Λεονάρ, ο κινηματογράφος στα πρώτα του βήματα, αλλά και υλικά αντικείμενα της καθημερινότητας – πχ το ντεκόρ ενός παρισινού καφέ ή το εσωτερικό ενός κοσμικού σαλονιού ή μιας χωριάτικης ελληνικής κρεβατοκάμαρας, όλα αποδίδονται τόσο ζωντανά, που η περιγραφή θυμίζει διήγηση αυτόπτη μάρτυρα.

Όλα υπάρχουν σε αυτό το έργο. Η εξέλιξη από τον πρωτόγονο ανιμισμό της πάλης του Παναγιώτη με τον αετό, ως τα γρανάζια και τα σχήματα της βιομηχανικής εποχής και την σύλληψη της θεωρίας της σχετικότητας από τον Αϊνστάιν. Το πέρασμα από τις μυθικές νύμφες της κλασικής αρχαιότητας, στις σύγχρονες πόρνες των μεγαλουπόλεων. Η αγάπη ως θρησκόληπτη και εμμονική προσκόλληση στις κοινωνικές νόρμες, μέχρι την επανάσταση του ελεύθερου έρωτα. Ο κλονισμός της Ευρώπης σε άμεση αντιστοιχία με την σύγχρονη εποχή. Όλα αυτά υπάρχουν μέσα στις 369 σελίδες του μυθιστορήματος. Αλλά η αποκάλυψη που γίνεται μετά το τέλος του μυθιστορήματος στην σελίδα 380 των σημειώσεων που ακολουθούν είναι κάτι που με συγκίνησε βαθύτατα.

Αυτό το έργο, αυτό το δίπτυχο που πετυχαίνει μια εκπληκτική ισορροπία ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, πρέπει να κρύβει πίσω του τεράστια δουλειά και προετοιμασία, μελέτη και έρευνα. Κομψό, διακριτικό, σεμνό, στυλιστικά άρτιο, ιστορικά τεκμηριωμένο στο σύνολό του, γραμμένο σε εξαιρετικά ελληνικά, θα μπορούσε να αποτέλεσει άνετα υπόδειγμα καλής λογοτεχνίας. Πόσοι θα το εκτιμήσουν; Δεν γνωρίζω. Πόσοι εύχομαι να το εκτιμήσουν; Ειλικρινά όσοι περισσότεροι τόσο το καλύτερο. Κι αν καταφέρουν κι άλλοι να ακολουθήσουν το παράδειγμα του συγγραφέα, τότε όλοι θα έχουμε κάτι να λέμε κι ακόμα περισσότερα να διαβάζουμε.

Να ανακαλύψουμε “μια νότα πέρα ή πίσω από τα ογδόντα οκτώ πλήκτρα του πιάνου”.