Orlando Furioso Ludovico Ariosto

Ludovico Ariosto, David R. Slavitt (μετάφραση), Charles Derek Ross (εισαγωγή)
Orlando Furioso: A New Verse Translation
672 σελ.
Belknap Press, 2009
ISBN 0674035356 (ISBN13: 9780674035355)

Ο κεντρικός άξονας του έργου αφορά στην πολιορκία του Παρισιού από τους Μαυριτανούς και τους Σαρακηνούς. Ο χριστιανός βασιλιάς Καρλομάγνος έχει να αντιμετωπίσει τον Αφρικανό Αγκραμάντ και τους Μαυριτανούς συμμάχους του, που έρχονται από την Ισπανία. Δεν είναι όμως αυτό το μόνο θέμα που κυριαρχεί στη διήγηση του ποιητή.

Ο έρωτας είναι η μεγαλύτερη και πανταχού παρούσα δύναμη που κινεί τα νήματα της ιστορίας. Οι βασικοί χαρακτήρες του έργου και πολλοί από τους δευτερεύοντες, που κάνουν το πέρασμά τους μέσα στην αφήγηση, είναι ερωτευμένοι και υποχρεωμένοι να ξεπεράσουν πολλές δοκιμασίες προκειμένου να κερδίζουν μια στιγμή ευτυχίας. Πρόκειται για ένα έπος αφιερωμένο στον έρωτα και είναι ένας ύμνος για τη δύναμη της αγάπης αλλά και για τις πίκρες και τις απογοητεύσεις που αυτή συνεπάγεται.

Μπορεί το έργο να αναφέρει τον ιππότη Ορλάνδο στον τίτλο του, αποτελεί άλλωστε συνέχεια ενός προγενέστερου ποίηματος, το Orlando Innamorato (Ερωτευμένος Ορλάνδος) του Ματτέο Μπογιάρντο (Matteo Boiardo, 1495), και πράγματι εξιστορεί τα γεγονότα που οδήγησαν τον ήρωα στην τρέλα, ωστόσο πάνω από όλες τις διηγήσεις στέκει η εξιστόρηση της αγάπης ανάμεσα στην ωραία χριστιανή ιππότισσα Μπρανταμάντε με τον Σαρακηνό πολεμιστή Ρουτζέρο τους οποίους ο Αριόστο τοποθετεί (μέσα από ένα μυθικό γενεαλογικό δέντρο) ως γενάρχες του προστάτη του, Ιππόλυτου ντ΄Έστε της Φερράρας.

Ο ποιητής έχει να διαχειριστεί και να ενσωματώσει στο έργο ένα τεράστιο υλικό απο τα γαλλικά Chanson de geste (μεσαιωνικά ποιήματα) και από αντίστοιχες διηγήσεις και μύθους του Αρθουριανού Κύκλου. Το καταφέρνει με τρόπο μοναδικό, με μία τεχνική που εξασφαλίζει μια απαράμιλλη ισορροπία που κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη ζωντανό ως τον τελευταίο στίχο, δεδομένου πως πρόκειται για 46 cantos με τουλάχιστον 100 (συχνά και περισσότερες) στροφές το καθένα, τα οποία ο ποιητής επεξεργαζόταν για πάνω από τριάντα χρόνια:

"Όπως ο καλός μουσικός που αλλάζει συχνά χορδή και ποικίλλει τους ήχους, ψάχνοντας πότε τον βαρύ πότε τον οξύ ήχο, ο Αριόστο εναλλάσσει τους τόνους της αφήγησης, περνώντας εναλλάξ από το ηρωικό στο καθημερινό, από το κωμικό στο ελεγειακό, από το υπεφυσικό στο ρεαλιστικό. Για να φτάσει σε αυτό το αποτέλεσμα, ο συγγραφέας δε διστάζει να διακόψει ένα επεισόδιο για να συνεχίσει ένα προηγούμενο ή να εισαγάγει ένα καινούργιο. Η ελευθερία με την οποία διακόπτει ή επαναλαμβάνει, του επιτρέπει να κρατά την προσοχή του αναγνώστη σε εγρήγορη. Πραγματώνει έτσι μία λεπτή ισορροπία μεταξύ της αφηγηματικής πλοκής και της ρυθμικής αρμονίας".
(Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, τ. Α', εκδ. Σοκόλη, σελ. 413)

Η διήγηση του Αριόστο είναι γεμάτη από μυθικά πλάσματα. Ανθρωποφάγα Ορκ, ιππογρύπες, μάγους και μάγισσες, γητεμένες αρματωσιές - πηγές -κάστρα -δαχτυλίδια, αρχαίες θεότητες που συνυπάρχουν παράλληλα με τους αγγέλους και τα πνεύματα της χριστιανικής θρησκείας, τον ευαγγελιστή Ιωάννη, την κόλαση και τον παράδεισο. Όλα αυτά συνδυάζονται με περιπέτειες στα πέρατα του κόσμου (ακόμα και ένα ταξίδι στο φεγγάρι), πολεμικές αναμετρήσεις, ερωτικές συνευρέσεις και στοχασμούς επάνω στη ζωή και τα ανθρώπινα πράγματα.

Το χιούμορ του ποιητή και η ειρωνική του διάθεση αναδεικνύονται με τον ιδανικότερο τρόπο στη μετάφραση του David R. Slavitt. Ο οποίος παραλείπει ολόκληρα cantos ειδικά στο δεύτερο μισό του έργου - στερώντας έτσι από τον αναγνώστη πολλές ενδιαφέρουσες υποδιηγήσεις τις οποίες υποχρεώθηκα να διαβάσω από την παλαιότερη μετάφραση του William Stewart Rose η οποία είναι υπέροχη αλλά παρωχημένη. Η επιτομή ωστόσο του Slavitt διαθέτει μια γλώσσα ολοζώντανη και πολλούς εμβόλιμους σχολιασμούς - ποιητική αδεία του μεταφραστή - που δίνουν μια εξαιρετική φρεσκάδα και επικαιρότητα στο κείμενο, χωρίς να αλλοιώνουν, κατά την άποψή μου, το ιταλικό πρωτότυπο.

Ένας καλός και αγαπημένος μου φίλος και μέγας βιβλιοδίφης, ο Γιώργος Σκαγιάκος (shout-out) με βοήθησε στην αναζήτησή μου για μια ελληνική μετάφραση. Η μοναδική που κυκλοφόρησε ποτέ έως σήμερα στα ελληνικά είναι μια παλαιότατη έκδοση του 19ου αιώνα. Από τους τρεις τόμους μονάχα ο ένας σώζεται ( οι άλλοι άραγε είναι πλέον οριστικά χαμένοι; ) στην πανέμορφη βιβλιοθήκη του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, στην Πλάκα. Πρόκειται για μια πεζή μετάφραση του Γεωργίου Δ. Λαμπίση, δημοσιευμένη στα 1852 στην Σμύρνη από τον εκδότη Αντ. Πατρίκιο. Πήγα να δω το βιβλίο, ένα μικρό διαμαντάκι που κράτησα στα χέρια μου με ιδιαίτερη συγκίνηση και μου επέτρεψαν να βγάλω κάποιες φωτογραφίες για να τις μοιραστώ μαζί σας:





Η ανάγνωση αυτού του έργου αποτέλεσε για εμένα μια μοναδική αναγνωστική εμπειρία. Υπήρχαν στιγμές που δυσκολευόμουν να το αφήσω από τα χέρια μου, τόσο μεγάλη ήταν η περιέργειά μου και η αγωνία μου για να δω τί θα γίνει παρακάτω. Αν δεν είχε 46 αλλά 100 cantos είμαι σίγουρη πως και πάλι δεν θα έχανα το ενδιαφέρον μου, καθώς η πένα του Αριόστο είναι μοναδική.

Ένα έργο που αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που ενέπνευσε πολλούς άλλους σπουδαίους λογοτέχνες από τον Θερβάντες έως τον Μπόρχες, που πετυχαίνει να ενσωματώσει με τρόπο μοναδικό πολλές και διαφορετικές εκδοχές του κόσμου που ζούμε και όλων εκείνων των μαγικών βασιλείων που ακόμα και σήμερα συνεχίζουν να υπάρχουν μέσα στη φαντασία και τις καρδιές των ανθρώπων.