Το Κλουβί Με τις Τρελές
Would you like to react to this message? Create an account in a few clicks or log in to continue.

Πραγματεία για τη διόρθωση του νου, Baruch Spinoza

Go down

Πραγματεία για τη διόρθωση του νου, Baruch Spinoza Empty Πραγματεία για τη διόρθωση του νου, Baruch Spinoza

Post by Νικολέτα Μποντιόλη Thu 15 Feb 2018, 11:35 pm

Πραγματεία για τη διόρθωση του νου, Baruch Spinoza 16058910
Baruch Spinoza, Βασιλική Γρηγοροπούλου (μετάφραση)
Πραγματεία για τη διόρθωση του νου
221 σελ.2000
Tractatus de intellectus emendatione
ISBN 9608132185 (ISBN13: 9789608132184)


Έργο ημιτελές γραμμένο στα λατινικά στα 1661 - 62, με θέμα την αναζήτηση μιας μεθόδου που θα οδηγήσει το νου στην πραγματική γνώση. Ο νους τελειοποιείται, όταν φτάνει στην πραγματική γνώση και προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, πρέπει πρώτα να απελευθερωθεί από τα πάθη του. Έτσι ο άνθρωπος κερδίζει την πραγματική ευτυχία. Κάνει λόγο για ένα "πραγματικό και κοινωνήσιμο αγαθό" που να επηρεάζει την σκέψη έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η "ικανοποίηση μιας υπέρτατης και αδιάκοπης χαράς".
Τρία είναι τα πράγματα που οι άνθρωποι ορίζουν ως υπέρτατα αγαθά:

Τα πλούτη
Η δόξα
Η ηδονή.

Ο φιλόσοφος ωστόσο δεν φαίνεται να ικανοποιείται με κάτι τέτοιο. Όχι τουλάχιστον όταν τα παραπάνω γίνονται αυτοσκοπός. Θέλει να ζήσει διαφορετικά και να αφοσιωθεί στην επιδίωξη ενός αγαθού πιο σίγουρου και καλού. Και αυτή η αλλαγή δεν είναι κάτι εύκολο καθώς ο άνθρωπος είναι δύσκολο να απαλλαχθεί από όλα όσα έχει συνηθίσει:

"Αυτό μόνο έβλεπα, ότι όσο το πνεύμα μου στρεφόταν γύρω από αυτές τις σκέψεις, τόσο αποστρεφόταν τα ψεύτικα πράγματα και σκεφτόταν σοβαρά τη νέα στάση ζωής. Κι αυτό μου έδινε μεγάλη παρηγοριά. Πράγματι, έβλεπα ότι αυτά τα κακά δεν είναι τέτοιας λογής ώστε παρόλα τα αντίδοτα να μην υποχωρήσουν. Και παρόλο που στην αρχή αυτά τα διαστήματα πνευματικής διαύγειας ήταν σπάνια και πάρα πολύ μικρής διάρκειας, αφού πια το αληθινό αγαθό ολοένα περισσότερο μου γινόταν γνωστό, άρχισαν να γίνονται συχνότερα και να διαρκούν περισσότερο, ιδίως αφού είδα ότι η απόκτηση χρημάτων, η ηδονή και η δόξα είναι επιζήμιες όσο αναζητούνται ως αυτοσκοπός και όχι ως μέσα ενόψει άλλων πραγμάτων".

Τα φυσικά πράγματα δεν είναι ούτε τέλεια ούτε ατελή, είναι αυτά που είναι και προκύπτουν από τους φυσικούς νόμους. Ο άνθρωπος ωστόσο διανοείται μια ανθρώπινη φύση ανώτερη από τη δική του και τα μέσα για την κατάκτηση αυτής της τελειότητας τα ονομάζει ως "αληθινό αγαθό". Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να το μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι. Μια τέτοια κοινωνία ονειρεύεται ο ίδιος ο Spinoza, όπου οι άνθρωποι θα έχουν κοινούς στόχους θα καλλιεργούν επιστήμες όπως η ηθική φιλοσοφία, η παιδαγωγική, η ιατρική, η μηχανική και ο σκοπός όλων των επιστημών θα είναι ένας, κοινός, η επιδίωξη της "ανώτατης ανθρώπινης τελειότητας". Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός πρέπει να "διορθωθεί ο ανθρώπινος νους".

Στην συνέχεια εκθέτει τους "αντιληπτικούς τρόπους", δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για κάτι χωρίς να αμφιβάλλουμε, και τους εξηγεί με παραδείγματα:

Η εξ' ακοής αντίληψη: πχ η ημερομηνία γέννησής μας.
Η αντίληψη που προκύπτει από την αόριστη εμπειρία και είναι τυχαία: πχ το γεγονός πως κάποτε θα πεθάνουμε. Αυτό είναι μια αναλογία.
Η αντίληψη που αποκτούμε όταν η ουσία ενός πράγματος συνάγεται από ένα άλλο (όχι αυτοτελώς): πχ η αντίληψη του σώματός μας, μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως έχουμε ψυχή, χωρίς ωστόσο να μπορούμε να προχωρήσουμε σε περαιτέρω εξήγηση αυτής της ένωσης σώματος - ψυχής. Εδώ έχουμε μια ατελή ιδέα των πραγμάτων.
Η αντίληψη που αποκτούμε όταν αντιλαμβανομάστε κάτι μέσω της δικής του ουσίας και της γνώσης της άμεσης αιτίας του. πχ οι αριθμητικές πράξεις και η γεωμετρία. Μετρήσεις, υπολογισμοί.

Τα μέσα για να γίνουμε τελειότεροι είναι τα εξής:

Να γνωρίσουμε τη φύση μας με ακρίβεια.
Να εντοπίσουμε τις διαφορές και τις ομοιότητες ανάμεσα στα πράγματα με "ορθό τρόπο".
Να μάθουμε τί παθαίνουν και τί δεν παθαίνουν..
Να αντιπαραβάλλουμε όλα τα παραπάνω με την δική μας ανθρώπινη φύση.

Από όλες τις αντιληπτικές μεθόδους η τέταρτη και τελευταία είναι η ορθότερη. Πάνω σε αυτήν θέλει να στηρίξει την μέθοδό του. Μια μέθοδος που εξελίσσεται σταδιακά ώσπου να φτάσει στην τελειότητα.

Στη συνέχεια καταπιάνεται με τις έννοιες της Ιδέας και της Ουσίας ενός πράγματος. Η αληθής ιδέα είναι κάτι διαφορετικό από το αντικείμενό της. Ο κύκλος είναι ένα σχήμα, έχει μορφή, έχει κέντρο έχει διάμετρο. Από αυτήν την αντικειμενική ουσία του κύκλου προκύπτει η αληθής ιδέα για το τί είναι ένας κύκλος αλλά αυτά τα δύο δεν ταυτίζονται. Ωστόσο "η ιδέα οφείλει να συμφωνεί απόλυτα με την μορφική ουσία" γιατί έτσι έχοντας μια αληθή ιδέα που εξάγεται από την αντικειμενική ουσία μπορούμε να εξασφαλίσουμε και τη βέβαιη γνώση. Από εκεί μπορούμε να προχωρήσουμε με ασφάλεια σε περαιτέρω στοχασμούς και πάνω από όλα το ανθρώπινο πνεύμα καταφέρνει με την μέθοδο αυτή να κατανοήσει τη Φύση, από εκεί να προχωρήσει στην κατανόηση του εαυτού του κι από εκεί να φτάσει στη γνώση του "τελειότατου Όντος". Συχνά η διερεύνηση της φύσης σκοντάφτει επάνω σε εμπόδια και συχνά υπάρχουν προκαταλήψεις που απομακρύνουν τον άνθρωπο από την ορθή μέθοδο αναζήτησης της αλήθειας (αποφεύγει να το πει ξεκάθαρα αλλά υπαινίσεται στη σημείο αυτό την πολιτική και θεολογική τάξη).

Αν κάτι απεχθάνεται ο φιλόσοφος μετά βδελυγμίας, είναι οι άνθρωποι εκείνοι που αμφιβάλλουν για τις αληθείς ιδέες και που δεν έχουν την ικανότητα να τις διακρίνουν από τις "πλασματικές, ψευδείς, αμφίβολες"¨αντιλήψεις και ιδέες. Όσα πλάθει ο νους δεν εμπίπτουν στις αιώνιες αλήθειες:

"όσο λιγότερα κατανοεί το πνεύμα κι όσο όμως περισσότερα προσπίπτουν στην αντίληψή του, τόσο μεγαλύτερη δύναμη έχει για να πλάθει με το νου του οτιδήποτε. Κι όσο περισσότερο εννοεί τόσο περισσότερο μειώνεται αυτή η δύναμή του".

Στη συνέχεια διερευνά σε τί αναφέρονται οι ψευδείς ιδέες και στο πως να τις αποφεύγει κανείς. Αυτές δεν διαφέρουν και πολύ από τις πλασματικές ιδέες (τα όσα πλάθει ο νους) εκτός από το ότι "προϋποθέτουν συγκατάθεση" όταν οι άνθρωποι δέχονται πως υπάρχουν ζώα που μιλούν, θεότητες στα δάση, πτώματα που μιλούν και περπατούν κτλ.

Η αληθής σκέψη μπορεί αναμεμειγμένη με μη διακριτές, συγκεχυμένες ιδέες να προκαλέσει σύγχιση την οποία ο φιλόσοφος χαρακτηρίζει ως εξαπάτηση και την οποία εντοπίζει στο γεγονός ότι συμβαίνει κάποτε κάποια πράγματα που υπάρχουν στη φαντασία να υπάρχουν και στο νου. Κάπως έτσι δημιουργούνται οι "αμφίβολες ιδέες". Αναφέρει το παράδειγμα των χωρικών που παραξενεύονται όταν ακούν πως ο ήλιος είναι μεγαλύτερος από τη γη (ενώ από την εμπειρία τους είναι εύλογο πως γνωρίζουν πώς φαίνονται τα αντικείμενα ανάλογα με την απόστασή τους επάνω στην επιφάνεια της γης). Κάνει λοιπόν λόγω για "ατελή γνώση του πράγματος" και "αναστολή της σκέψης".

Σχετικό με "τη γνώση του νου και της εγγενούς ισχύος του" είναι το ζήτημα της μνήμης και της λήθης. Ο νους ενισχύει την μνήμη διότι συγκρατούμε ευκολότερα αυτό που έχουμε πρώτα κατανοήσει. Ωστόσο μπορεί η μνήμη να επηρεάζεται από ένα πράγμα όταν μονάχα αυτό στην ενική του μορφή επικρατεί στην φαντασία μας. Και φέρνει το παράδειγμα ενός ανθρώπου που έχει διαβάσει μία και μόνη κωμωδία στη ζωή του την οποία θυμάται καθαρά. Ενώ αν είχε διαβάσει περισσότερες εύκολα θα μπορούσε να συγχέει τις υποθέσεις και τα πρόσωπα των έργων. Τα ενικά και κατανοητά πράγματα είναι αυτά που καταφέρνουμε να συγκρατήσουμε στη μνήμη μας καλύτερα και αποτελεσματικότερα.

Συμπέρασμα: Η φαντασία γεννά τις πλασματικές, ψευδείς, αμφίβολες ιδέες μέσα από αισθήσεις. Εκεί περιλαμβάνονται όλα τα αόριστα και συγκεχυμένα πράγματα, έξω από την σφαίρα του ανθρώπινου πνεύματος και της νόησης.

Προχωρά στον ορισμό του σκοπού της Μεθόδου του και στα μέσα της επίτευξής του, το να έχουμε δηλαδή καθαρές και διακριτές ιδέες που να προκύπτουν από το καθαρό πνεύμα με στόχο όλες αυτές οι ιδέες να αναχθούν σε μία και μόνη, όταν και εφόσον συνδεθούν και ταξινομηθούν κατά το πρότυπο της Φύσης ως προς την ολότητα και ως προς τα μέρη της. Και εξηγεί πως αυτό προϋποθέτει:

"να εννοηθεί το πράγμα είτε μέσω της ουσίας του και μόνο, είτε μέσω της άμεσης αιτίας του. Δηλαδή αν το πράγμα υπάρχει αφεαυτού ή όπως λέγεται κοινώς, αν είναι αυταίτιο (Θεός) τότε θα πρέπει να εννοηθεί μέσω της ουσίας του και μόνο. Αλλά αν δεν υπάρχει αφ' εαυτού, παρά έχει ανάγκη από μια αιτία για να υπάρξει, τότε θα πρέπει να εννοηθεί διαμέσου της άμεσης αιτίας του. Διότι όντως η γνώση του αποτελέσματος δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απόκτηση τελειότερη γνώσης της αιτίας".

Πώς ορίζουμε λοιπόν τα πράγματα; Ποιές είναι οι προϋποθέσεις ενός ορθού ορισμού; Στα δημιουργημένα πράγματα θα πρέπει πάντα να περιλαμβάνεται η άμεση αιτία τους, να προκύπτουν από τον ορισμό ενός πράγματος (όταν το παρατηρούμε μεμονωμένα και όχι σε συνδυασμό με άλλα) όλες οι ιδιότητές του, ενώ στα μη δημιουργημένα πράγματα (στο πώς ορίζουμε δηλαδή τον Θεό με απλά λόγια) δεν θα πρέπει μετά τον ορισμό να υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία για την ύπαρξή του (ύπαρξη και ουσία συμπίπτουν), θα εξηγείται μέσα από το ίδιο του το Είναι, όλες οι ιδιότητές του θα συνάγονται από τον ορισμό του και δεν θα πρέπει να περιλαμβάνεται κανένα ουσιαστικό που να μπορεί να γίνει επίθετο.

Βάσει αυτού το κανόνα επιχειρεί να ορίσει το νου μέσα από τις ιδιότητές του: ο νους διαθέτει βεβαιότητα, άλλες ιδέες τις σχηματίζει κατά τρόπο απόλυτο και άλλες της συνάγει από άλλες, οι απόλυτες ιδέες εκφράζουν το άπειρο, ο νους σχηματίζει τις θετικές ιδέες πριν από τις αρνητικές, αντιλαμβάνεται τα πράγματα μέσα από έναν ορισμένο αριθμό, καθορισμένη διάρκεια και ποσότητα, οι καθαρές και διακριτές ιδέες σχηματίζονται από εμάς τους ίδιους και εξαρτώνται από τη δική μας δύναμη και θέληση, τις ιδέες των πραγμάτων που προκύπτουν από άλλες ιδέες μπορούμε να τις συλλάβουμε με διαφορετικούς τρόπους, όσο περισσότερο οι ιδέες εκφράζουν την τελειότητα ενός αντικειμένου, τόσο τελειότερες είναι.

Η συγκεκριμένη έκδοση εκτός από την μετάφραση της πραγματείας με πολλές και χρήσιμες παραπομπές, περιλαμβάνει πρόλογο και σύνοψη της δομής της πραγματείας, ένα εκτενέστατο επίμετρο όπου επεξηγεί το έργο αναλυτικά και δίνει και κάποια βιογραφικά στοιχεία σχετικά με τη ζωή και την εποχή του φιλοσόφου και την σχέση του με την καρτεσιανή φιλοσοφία στην οποία και ασκεί κριτική, καθώς και χρονολόγιο, παράθεση γενικής βιβλιογραφίας και πίνακα όρων.
Νικολέτα Μποντιόλη
Νικολέτα Μποντιόλη

Posts : 159
Join date : 2016-08-29
Location : Παντού!

Back to top Go down

Back to top


 
Permissions in this forum:
You cannot reply to topics in this forum