Irving Stone: The Agony and the Ecstasy

Μου πήρε σχεδόν τέσσερις μήνες να το τελειώσω. Και στο τέλος των 776 σελίδων έπιασα τον εαυτό μου να παραπονιέται, επειδή το έργο αυτό δεν ήταν μεγαλύτερο σε έκταση, ήθελα ακόμα περισσότερες πληροφορίες, ακόμα περισσότερες λεπτομέρειες – κατά βάθος είχε γίνει κομμάτι της καθημερινότητάς μου σε σημείο που δεν ήθελα να τελειώσει.

Δεν αρκεί ένα βιβλίο για να χωρέσει το μέγεθος της καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας του Michelangelo Buonarroti (1475-1564), την πολυπλοκότητα του χαρακτήρα του και την ερμηνευτική προσέγγιση του τεράστιου έργου του. Ο Irving Stone κάνει μια εξαίσια δουλειά στη μυθιστορηματική αναπαράσταση της ζωής του σπουδαίου γλύπτη και ζωγράφου που μας χάρισε αριστουργήματα όπως η Pietà της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου, τον γίγαντα Δαβίδ της Φλωρεντίας, τις τοιχογραφίες της Cappella Sistina, και σηματοδότησε με το έργο του την εποχή του Ουμανισμού και της Αναγέννησης με όλες τις αντιφάσεις, τις συγκρούσεις και τις πολιτικές και πολιτισμικές παραμέτρους που τη χαρακτηρίζουν.

Δεν είναι μόνο το βιβλίο αυτό καθαυτό αλλά το έργο του ίδιου του καλλιτέχνη που, ακολουθώντας τα γεγονότα της ζωής του, μπόρεσα να γνωρίσω (χρησιμοποιώντας και άλλες πηγές προκειμένου να το κατανοήσω ακόμα καλύτερα). Ο Irving Stone καταφέρνει να αναπαραστήσει την εποχή και τα γεγονότα με τόση πιστότητα και τόση αληθοφάνεια, ώστε τελικά δημιουργεί τη ψευδαίσθηση πως πρόκειται για αποτέλεσμα όχι απλής εμβριθούς μελέτης και έρευνας, αλλά για βιωμένη πραγματικότητα ενός αυτόπτη μάρτυρα. Όπως αναφέρει και ίδιος στο σημείωμα που παρατίθεται στο τέλος του μυθιστορήματος:

«Αυτή η μυθιστορηματική βιογραφία στηρίζεται σε πολυετή έρευνα των πηγών, ζώντας και μελετώντας, στη Φλωρεντία, τη Ρώμη, την Καρράρα και την Μπολόνια. Το έργο ξεκίνησε έξι χρόνια πριν από τη συγγραφή του, όταν απέκτησα πρόσβαση στις 495 επιστολές του καθώς και στα αρχεία και τα συμβόλαιά του […]»

Στα δεκατρία του ο Michelangelo, μαθητεύει στο εργαστήρι του ζωγράφου Ghirlandaio και εκπαιδεύεται στην τεχνική της νωπογραφίας (fresco). Γιος ενός στριφνού και ξεπεσμένου αστού με ευγενική καταγωγή, ορφανός από μητέρα, γοητεύεται από πολύ νωρίς από την υφή του μαρμάρου, μέσα από το οποίο θέλει να απελευθερώσει, τις παγιδευμένες μορφές, που σύμφωνα με την νεοπλατωνική κοσμοθεωρία του, ήδη προϋπάρχουν κρυμμένες εντός της ακατέργαστης πρώτης ύλης. Τα δύο κυρίαρχα ρεύματα στη Φλωρεντία της εποχής ασκούν επάνω του τεράστια επιρροή:

Από τη μία ο Lorenzo dei Medici‎, ένας σπουδαίος πολιτικός και πνευματικός ηγέτης συγκεντρώνει στην αυλή του νεοπλατωνιστές φιλοσόφους, με το όραμα να μετατρέψει τη Φλωρεντία σε μια δεύτερη Αθήνα, έχοντας στη διάθεσή του πνευματικούς ανθρώπους όπως ο Marsilio Ficino, ο Christoforo Landino, ο Angelo Poliziano, ο Picco della Mirandola, ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης κα. Από την άλλη πλευρά δεσπόζει ένας φανατισμένος, παράφρονας Δομινικανός μοναχός από τη Φερράρα, ο Girolamo Savonarola που κήρυττε την απόλυτη αποχή από τα εγκόσμια, την απέχθεια του για την τέχνη και τη πνευματική ζωή της εποχής της. Και οι δύο πλευρές παρά τις θεμελιώδεις αντιθέσεις τους, επιθυμούσαν τη μεταρρύθμιση της εκκλησίας της Ρώμης η οποία μέσα από μια σειρά διεφθαρμένων παπών είχε αποκλίνει από τον πνευματικό της ρόλο (γεγονός που οδήγησε μετέπειτα στη διαμαρτυρία του Λουθήρου και τη δημιουργία της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης).

Ο Lorenzo dei Medici αποφασισμένος να αποκτήσει τη δική του σχολή γλυπτικής φέρνει ως δάσκαλο τον υπέργηρο Bertoldo di Giovanni, μαθητή του σπουδαίου φλωρεντίνου γλύπτη Donatello και τον εγκαθιστά στον κήπο του παλατιού του. Στο πλάι του, ο νεαρός Michelangelo, μέσα σε αυτήν την μαρμάρινη Εδέμ, θα πάρει τα πρώτα του μαθήματα, ξεκινώντας από το σχέδιο στην επίπεδη επιφάνεια του χαρτιού και τα προσχέδια από κερί και πηλό, για να περάσει στη δημιουργία των πρώτων ανάγλυφων έργων του καθώς και στα πρώτα πλήρως τρισδιάστατα γλυπτά του.

Δύο παράγοντες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην τεχνική του καλλιτέχνη. Από τη μία η μελέτη των αρχαίων ρωμαϊκών γλυπτών, που συχνά ανασύρονταν από την γόνιμη ιταλική γη και κοσμούσαν τις αυλές των ευγενών και πλουσίων, και η μελέτη της ανθρώπινης ανατομίας – την οποία σπούδασε στα κρυφά, στο μοναστήρι του Santo Spirito, το οποίο λειτουργούσε και ως νοσοκομείο, με τη βοήθεια του ηγούμενου Bichiellini. Τα γλυπτά του έσφυζαν από ζωή και αναπαριστούσαν το ανδρικό σώμα στην παραμικρή του λεπτομέρεια.

Το ανδρικό σώμα αποτελεί για τον καλλιτέχνη ένα αντικείμενο λατρείας. Ο Irving Stone δεν εστιάζει σχεδόν καθόλου στους ομοφυλοφιλικούς έρωτες του καλλιτέχνη, στην ουσία τους παραβλέπει σε βαθμό που να στερείται ένα σημαντικότατο ερμηνευτικό κλειδί για την κατανόηση του έργου του. Για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Ο Michelangelo έκανε έρωτα με νεαρούς άνδρες, το ομολογεί άλλωστε και στα ποιήματά του (το γνωρίζουν άλλωστε και οι σύγχρονοί του – βλέπε λίβελο του Pietro Aretino):

La carne terra, e qui l'ossa mia, prive
de' lor begli occhi, e del leggiadro aspetto
fan fede a quel ch'i' fu grazia nel letto,
che abbracciava, e' n che l'anima vive.

Τώρα η σάρκα έγινε χώμα, κι εδώ τα κόκκαλά μου,
στερημένα από τα όμορφά του μάτια και την ωραία μορφή του
παραμένουν πιστά σε αυτόν που απολάμβανα μαζί του να πλαγιάζω
σε εκείνον που αγκάλιαζα και μέσα στον οποίο τώρα ζει η ψυχή μου.


(ποίημα του Michelangelo για τον θάνατο του αγαπημένου εραστή του, Cecchino dei Bracci).

Σε μια εποχή όπου το φάσμα της ανθρώπινης σεξουαλικότητας περιοριζόταν ασφυκτικά από τον πατριαρχικό ετεροσεξουαλικό προσανατολισμό και τις περί σοδομίας εκκλησιαστικές διδασκαλίες είναι λογικό όλοι οι πόθοι του καλλιτέχνη να διοχετεύονται μέσα στην απεικόνιση του ιδεώδους ανδρικού κορμιού, το οποίο χρησιμεύει ως μοντέλο για όλες τις μορφές, είτε είναι ανδρικές είτε είναι γυναικείες. Έτσι στο Doni Tondo (πίνακας που εικονίζει την Αγία Οικογένεια) η Παναγία εικονίζεται ως ένα γεροδεμένο αγόρι με στιβαρά μπράτσα, στην Sagrestia Nuova οι μαστοί των γυναικείων γλυπτών μοιάζουν στην κυριολεξία κολλημένοι επάνω σε ανδρικά σώματα, ενώ διακοσμεί την οροφή της Cappella Sistina με ένα πλήθος ανδρικών γυμνών γνωστών ως Ignudi.

Πέρα από τη γλυπτική, τη ζωγραφική και την ποίηση ο Michelangelo ασχολήθηκε επίσης με έργα οδοποιίας, οχυρώσεων και αρχιτεκτονικής. Παρέμεινε υπερδραστήριος και δημιουργικός ως το τέλος της ζωής του, αλλά ακριβώς αυτή η υπεραπασχόληση και η εμμονή του να εργάζεται πρωτίστως ο ίδιος επάνω στα έργα του, αφήνοντας ελάχιστα στην επιμέλεια των βοηθών του, ήταν εξαιρετικά χρονοβόρα και είχε ως αποτέλεσμα να αφήσει πίσω του πολλά ημιτελή έργα, τα οποία ωστόσο, ακόμα κι έτσι έχουν κάτι το μεγαλειώδες (πχ βλέπε Pietà Rondanini το τελευταίο έργο που δούλευε μέχρι έξι ημέρες πριν τον θάνατό του). Ήθελε να ολοκληρώσει το έργο του πριν επιτρέψει στους υπόλοιπους να το μελετήσουν γι’ αυτό ήταν ιδιαίτερα μυστικοπαθής και απεχθανόταν την ιδέα να διαρρεύσει κάτι χωρίς την έγκρισή του.

Πεισματάρης και επίμονος συγκρούστηκε με άλλες σπουδαίες καλλιτεχνικές μορφές την εποχής του, όπως με τον Leonardo da Vinci (οι δυο θρυλικές, πλέον χαμένες, τοιχογραφίες στο Palazzo Vecchio της Φλωρεντίας είναι το αποκορύφωμα του ανταγωνισμού τους) και τον Raphael. Πάτρωνές του και χρηματοδότες του ήταν πρωτίστως η πολιτεία της Φλωρεντίας και οι πάπες της Ρώμης με τους οποίους επίσης συγκρούστηκε στην προσπάθειά του να επιβληθεί ως δημιουργός διεκδικώντας σεβασμό και ικανοποιητικές αμοιβές. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, ωστόσο παρέμεινε αφοσιωμένος στον πατέρα και τα αδέρφια του παρά τις πολλές διαφωνίες και προστριβές που είχε μαζί τους. Στην ηλικία των εξήντα ετών συνδέθηκε με βαθιά φιλία με την διανοούμενη ποιήτρια Vittoria Colonna, η οποία αποτέλεσε γι’ αυτόν πηγή έμπνευσης.

Ο Michelangelo Buonarroti συνέβαλλε στην αφύπνιση του δυτικού πολιτισμού έπειτα από έναν λήθαργο αιώνων. Ήταν ένας από εκείνους που συνέδεσαν τα ξεχασμένα επιτεύγματα της αρχαιότητας με το παρόν της εποχής του. Ο σύγχρονος κόσμος, η εποχή μας όπως τη ζούμε σήμερα, δεν θα ήταν ίδια αν δεν έφεραν την υπογραφή ανθρώπων του δικού του μεγέθους:

Michaelangelus Bonarotus Florent(inus) Faciebat.

Αν σας ενδιαφέρει να δείτε τα κυριότερα έργα του καλλιτέχνη:

https://www.wga.hu/frames-e.html?/bio...

Ακολουθώντας τους υπερσυνδέσμους και πατώντας επάνω στην εκάστοτε φωτογραφία ανοίγει νέο παράθυρο με διάφορες επιλογές ανάλυσης από 25 έως 200% ).