Πιπά, το χαμίνι του Leopoldo Alas

Μια πικρή ιστορία.

O Πιπά, είναι ένας δωδεκάχρονος αλήτης. Λατρεύει να σκαρώνει φάρσες, έχει τρύπιες τσέπες στο παντελόνι του, συχνά κοιμάται στον δρόμο για να αποφύγει το ξύλο από τον αλκοολικό πατέρα του, ονειρεύεται τον καλό θεό που θα μοιράσει γλυκίσματα και ζαχαρωτά στους φτωχούς, στον παράδεισο, και κάποια μέρα θέλει να γίνει αμαξάς και να παντρευτεί την μικρή τραγουδίστρια του δρόμου, την Πιστανίνια.

Ο χαρακτήρας του έχει κάτι το ζωώδες, το αποκτηνωμένο, και παράλληλα με τα ψήγματα μιας έμφυτης καλοσύνης, που ποτέ δεν θα βρει χώρο να εκδηλωθεί πλήρως, ο μικρός Πιπά έχει μια ροπή προς την παραβατικότητα, μια έντονη απέχθεια απέναντι σε οτιδήποτε συνιστά καθεστηκυία τάξη (νόμος, θρησκεία, ηθική) και έναν άσβεστο πόθο για εκδίκηση.

"Ο Κύριος τον ευλόγησε μόνο με δυστυχία. Ντυμένος με τα κουρέλια του, με τις πρώιμες για την ηλικία του κακές συνήθειες, με την ευρηματικότητά του και τη λίγη έμφυτη καλοσύνη που έκρυβε βαθιά μέσα του, ο Πιπά υπήρξε ένα μεγάλο πρόβλημα που δεν έλυσε κανείς διότι πέρασε από αυτή τη ζωή χωρίς κανένας αξιόλογος φιλόσοφος να του ρίξει έστω και μια ματιά".

Ο συγγραφέας καταφέρνει έτσι να παραστήσει με την πένα του ένα μικρό τέρας που συνάμα είναι και ένας μικρός άγγελος. Αν είχε κάποιον να τον προσέχει, να τον αγαπάει και να τον φροντίζει ίσως αυτός ο πιτσιρίκος να είχε καταφέρει να πάει μπροστά. Αλλά αφού ο επίγειος παράδεισος είναι απαγορευμένος για τα φτωχά παιδιά κι αφού το ατίθασο πνεύμα του δεν επιτρέπει συμβιβασμούς - γιατί του δίνεται η ευκαιρία να συμβιβαστεί αλλά δεν το κάνει - ο μικρός Πιπά επιλέγει την κόλαση.

Το διήγημα μου άρεσε αρκετά. Καταφέρνει να περιγράψει όλα όσα νιώθει κι όλα όσα διαισθάνεται ο μικρός ήρωας αλλά τους υπόλοιπους δευτερεύοντες χαρακτήρες τείνει να τους σκιαγραφεί κάπως μονοκόμματα, περισσότερο σαν καρικατούρες και σαν στερεοτυπικές μορφές μια μικρής, κλειστής κοινωνίας και πάσχει από έναν έντονο αντικληρικαλισμό που καταλήγει στο τέλος να φαίνεται ως μικροπρεπής αντιπάθεια. Γιατί εφόσον δεν εμβαθύνει αρκετά, αποτυγχάνει να αποτυπώσει την ουσία του προβλήματος και αναλώνεται να διερευνά μόνο την περιφέρεια, ό,τι φαίνεται μονάχα δια γυμνού οφθαλμού.

Για παράδειγμα:

Σε έναν τόπο όπου η η φιλανθρωπία της εκκλησίας είναι ο μόνος φορέας ικανός να προσφέρει ανακούφιση και βοήθεια στους φτωχούς και στους αδύναμους, σε μια εποχή όπου το κοινωνικό κράτος απουσιάζει παντελώς, σε μια κοινωνία που αντί να αντιμετωπίσει τις παθογένειές της, προτιμά να τις θάβει κάτω από το χαλί της υποκρισίας και του καθωσπρεπισμού, ο μικρός Θελεδόνιο (η νέμεσις του Πιπά) είναι το ίδιο αθώος και το ίδιο θύμα -ίσως και περισσότερο - με τον μικρό ήρωας αυτής της θλιβερής ιστορίας.

Αυτό ωστόσο που λάτρεψα βρίσκεται μετά το τέλος του διηγήματος και είναι το επίμετρο του Κώστα Κοσμίδη. Αρχικά δίνει ένα ιστορικό στίγμα για την Ισπανία του 19ου αιώνα και στη συνέχεια προχωράει σε μια άρτια, κατανοητή, σύντομη αλλά μεστή μελέτη σχετικά με την Ισπανική πεζογραφία της ίδιας εποχής. Δίνοντας κυρίως βάση στην μετάβαση από το ρομαντικό - κοινωνικό - λαϊκό μυθιστόρημα στις διάφορες εκδοχές της ηθογραφίας και του ρεαλισμού ως τον νατουραλισμό (όπως αυτός εκφράστηκε και με όλες τις διαφορετικές μορφές που πήρε μέσα από τους κυριότερους Ισπανούς εκπροσώπους του) καταφέρνει μέσα σε λίγες σελίδες να δώσει στον αναγνώστη μια ολοκληρωμένη εικόνα του συγκεκριμένου λογοτεχνικού ρεύματος.

Ποιος είναι ο Κοσμίδης δεν κατάφερα να βρω. Έστειλα email στις εκδόσεις "Οδυσσέας" κι ελπίζω να μου απαντήσουν. Βλέπω πως έχει γράψει τα επίμετρα και για άλλα βιβλία του ίδιου εκδοτικού:

"Ο μακρύς δρόμος του ισπανικού μυθιστορήματος προς το Ρεαλισμό. Από το ρομαντικό μυθιστόρημα στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα" αποτελεί επίμετρο στο "Η σκιά" του Benito Perez Galdos.

"Ο βαλενθιάνικος Νατουραλισμός του Μπλάσκο Ιμπάνιεθ στο γύρισμα του 19ου αιώνα", επίμετρο στο βιβλίο με τίτλο "Καλάμια και λάσπη" του Vicente Blasco Ibanez.

"Ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός στην ισπανική πεζογραφία του 19ου αιώνα. Ιάκωβος Κοπερτί. Κόντσα, Κονσουέλο και Εμίλια. Συγκλίσεις και αποκλίσεις της γυναικείας μοίρας στο 19ο αιώνα", επίμετρο στο "Κόντσα και Ντολόρες" της Emilia Pardo Bazán.

Πρέπει οπωσδήποτε να τα βρω και να τα διαβάσω.

Μόνο για το επίμετρο 6 στα 5 αστέρια.