Darren Oldridge, Strange Histories: The Trial of the Pig, the Walking Dead, and Other Matters of Fact from the Medieval and Renaissance Worlds

Darren Oldridge

Strange Histories: The Trial of the Pig, the Walking Dead, and Other Matters of Fact from the Medieval and Renaissance Worlds

εκδόσεις: Routledge, 2006

σελ. 216

ISBN 0415404924, ISBN13 9780415404921




Ωραία εκλαϊκευμένη μελέτη που παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα άποψη. Τι θα συνέβαινε αν αντί να θεωρούμε τον τρόπο που σκέφτονταν οι άνθρωποι στα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης – σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητάς τους - ως παράλογο, προσπαθούσαμε να κατανοήσουμε την οπτική γωνία από την οποία αντιλαμβάνονταν τον κόσμο; Ο συγγραφέας αντί να καταφύγει στα κηρύγματα περί άγνοιας, σκοταδισμού και δεισιδαιμονίας προσπαθεί να κατανοήσει διαφορετικά τους ανθρώπους εκείνων των περασμένων εποχών:

«Όλα μας εμποδίζουν να δούμε τον κόσμο όπως, το πιθανότερο ήταν στην πραγματικότητα: Μια κοινωνία ανδρών και γυναικών που δεν ήταν λιγότερο λογικοί και καλοπροαίρετοι από όσο είμαστε εμείς. Δεν είναι απλώς υπεραπλούστευση να θεωρούμε αυτούς τους ανθρώπους ως υστερικούς. Αυτό επίσης οδηγεί σε απόρριψη της ανθρωπιάς τους. Το να τους θεωρούμε ως παράλογους είναι το ίδιο προσβλητικό και λανθασμένο όπως το να υποστηρίζουμε πως οι αφρικανοί ιθαγενείς είναι «άγριοι».

Όλα αυτά σε θεωρητικό επίπεδο ακούγονται απολύτως αποδεκτά. Αλλά οι περιπτώσεις με τις οποίες καταπιάνεται ο Όλντριτζ πραγματικά μπορεί να βάλουν σε δοκιμασία τη λογική μας. Για παράδειγμα η μαγεία θεωρούταν κάτι το απτό και πραγματικό και δεν αφορούσε μόνο τους απλοϊκούς χωρικούς αλλά και τα μορφωμένα μέλη της ανώτερης κοινωνίας. Πριν την έναρξη του επιστημονικού ρασιοναλισμού του 18ου αιώνα, στις προβιομηχανικές κοινωνίες, οι διάφορες μορφές μαγείας απέκτησαν σταδιακά θρησκευτικό κύρος και συχνά συνυπήρχαν ή συγκρούονταν με την επίσημη θρησκεία.

Μάλιστα πολλές εφαρμογές της μαγείας, όπως η αλχημεία αποτέλεσαν τις απαρχές για μια επιστημονικότερη προσέγγιση του κόσμου. Σε έναν κόσμο όπως κυριαρχούσαν οι υπερφυσικές δυνάμεις ως αναπόδραστη πραγματικότητα, και που όλα ήταν δυνατά μέσα από την παρουσία του Θεού, των δαιμόνων και των αγγέλων, οι ερμηνείες και η στάση εκείνων των ανθρώπων είναι λογικό να διαφέρουν από τους σημερινούς.

Υπό το πρίσμα αυτής της λογικής σε πολλές περιπτώσεις είναι καταγεγραμμένες δίκες ζώων, που έγιναν η αιτία να προκληθεί θάνατος σε κάποιον άνθρωπο ή κάποια καταστροφή σε ανθρώπινες περιουσίες. Διότι σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής τα εξημερωμένα - οικόσιτα ζώα, αποτελούσαν, βάσει του θείου κανόνα, όντα αφιερωμένα στην υπηρεσία του ανθρώπου, οπότε με τις «πράξεις» τους καίτοι στερούμενα λογικής, παραβίαζαν τη θεϊκή και φυσική τάξη πραγμάτων που ήθελε τον άνθρωπο στο κέντρο της συμπαντικής δημιουργίας.

«Από αυτήν την άποψη, η καταδίκη των παραβατικών ζώων ήταν παρόμοια με τις κατηγορίες περί μαγείας: Και στις δύο περιπτώσεις παρέχονταν εξηγήσεις για κάποιες απίστευτες συμφορές – επιρρίπτοντας ευθύνες στο ζώο ή στη μάγισσα – και τα δύο προσέφεραν στα θύματα έναν νομικό μηχανισμό που απάλυνε τη δυστυχία τους».

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η άποψη του συγγραφέα για τη ρόλο της γυναίκας σε διάφορα φαινόμενα που σχετίζονται είτε με εκστατικές – προφητικές εμπειρίες είτε με περιπτώσεις δαιμονισμού. Κι αυτό γιατί οι γυναίκες δεν είχαν την δυνατότητα πρόσβασης σε δημόσια αξιώματα και θέσεις ισχύος και αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος – μέσα από μια μορφή «θρησκευτικού θεάτρου» να λάβουν προσοχή από ένα κοινό και να εκφράσουν τις απόψεις τους. Εκτός αυτού η προφητική –μυστικιστική εμπειρία προϋπέθετε μια παθητικότητα, η οποία λόγω της κοινωνικής κατωτερότητας της γυναίκας, ήταν κάτι το οικείο σε αυτήν, πολύ ευκολότερα από έναν άνδρα, μπορούσε να γίνει το «δοχείο» για εκφράσει τη φωνή του θεού (ή του διαβόλου ανά περίπτωση).

Οι θρησκευτικές συγκρούσεις που οδήγησαν στο προτεσταντικό σχίσμα και την καθολική αντιμεταρρύθμιση είχαν ως αποτέλεσμα την έξαρση του θρησκευτικού φανατισμού και των συγκρούσεων ανάμεσα σε θρησκευτικές κοινότητες, η καθεμία από τις οποίες αξίωνε την κατοχή της υπέρτατης αλήθειας, αλλά οδήγησε επίσης στο φαινόμενο του Πουριτανισμού, όπου ο συνεχής στοχασμός περί θανάτου και μια ζωή βυθισμένη στη θλίψη, στην αυστηρότητα και την αποστροφή κάθε εγκόσμιας ευτυχίας ήταν το ζητούμενο και το λογικό.

Πολύ συχνά διαδόσεις και μυθεύματα της εποχής περνούσαν μέσα σε μελέτες και καταγραφές των μορφωμένων ως πραγματικά γεγονότα και ως τέτοια διαμόρφωναν την κοσμοθεωρία των μεταγενέστερων, που τα χρησιμοποιούσαν ως αξιόπιστες πηγές, διαδίδοντας έτσι εσφαλμένες αντιλήψεις. Έτσι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, πάνω από 50.000 άνθρωποι βρήκαν τον θάνατο σε δίκες μαγισσών στην Ευρώπη και στην Αμερική. Το συμπέρασμα λοιπόν του συγγραφέα είναι το εξής:

«Αν λογικοί άνθρωποι στο παρελθόν, μπορούσαν να πιστεύουν στην ύπαρξη δαιμονισμένων μήλων και να καταδικάζουν σε εκτέλεση γουρούνια, μάγισσες και αιρετικούς, τότε οι ορθολογιστές άνθρωποι της σημερινής εποχής πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο και οι δικές τους ιδέες να ενέχουν ένα ποσοστό «παραξενιάς». Για να το θέσουμε διαφορετικά, οι άνθρωποι του μέλλοντος θα βρούνε τις δικές μας πεποιθήσεις εξίσου γελοίες, όπως εμείς θεωρούμε αυτές των κυνηγών μαγισσών;»