Hans Fallada, Little Man, What Now?

Hans Fallada, Susan Bennett (μετάφραση)

Little Man, What Now?  

εκδόσεις Melville House,2009

σελ. 345

ISBN 1933633646, ISBN13 9781933633640



Δεν υπάρχει έλεος. O Φάλλαντα ανήκει στο λεγόμενο ρεύμα της Νέας Αντικειμενικότητας (Neue Sachlichkeit), ένας είδος ρεαλισμού που υπερβαίνει σε σκληρότητα τον νατουραλισμό του 19ου αιώνα και με βρήκε απροετοίμαστη. Δεν είναι ωμός, δεν είναι ψυχρός, αντιθέτως είναι σοκαριστικά απλός ο τρόπος που εξιστορεί τα γεγονότα. Με τρόπο απλό, λιτό κατανοητό. Και καταλήγει να είναι μια μαχαιριά στην καρδιά. Όλη αυτή η αλήθεια. Τελικά η πραγματικότητα μπορεί να γίνει το αριστοτεχνικότερο μυθιστόρημα τρόμου. Και δεν υπάρχει τέλος σε αυτόν τον εφιάλτη. Γιατί πώς να ξυπνήσεις, όταν δεν κοιμάσαι;

Ο Σόνυ Πίνεμπεργκ και η κοπέλα του η Λάμχεν περιμένουν παιδί. Παντρεύονται και αρχίζουν την κοινή τους ζωή, στην Γερμανία των αρχών του 1930, στην Γερμανίας της οικονομικής κρίσης, όπου μαστίζει η ανεργία, η ακρίβεια, η ανασφάλεια, η πολιτική αστάθεια και η άνοδος του ναζισμού. Και μέσα σε αυτόν τον χαοτικό κόσμο, αυτοί ελπίζουν, και κάνουν το παν για να μείνουν μαζί, δεμένοι και δυνατοί, για τους εαυτούς τους και το μωρό που έρχεται. Τόσα βιβλία έχω διαβάζει για την Δημοκρατία της Βαϊμάρης και την άνοδο του 3ου Ράιχ, αλλά μόνο τώρα, διαβάζοντας αυτό το μυθιστόρημα, κατάλαβα σε βάθος, τί συνέβαινε εκείνη την εποχή στην Γερμανία. Και με τρόμο διαπιστώνω πως αν τον Σόνυ τον έλεγαν Γιάννη και την Λάμχεν Μαρία, θα μπορούσε αυτή η ιστορία να εκτυλίσσεται στην Αθήνα του 2016 κι όχι στο Βερολίνο του 1932. Κι αυτό είναι που με κάνει να αισθάνομαι τον πιο πρωτόγνωρο και αυθεντικό τρόμο. Για όλους μας.

Πρώτα από όλα ήταν τέτοια τα ποσοστά της ανεργίας, όπου αυτομάτως όλοι οι εργαζόμενοι, είτε εργάτες, είτε εργατοϋπάλλοι ήταν αναλώσιμοι και έρμαια του εργοδότη. Κανένας νόμος, κανένα σωματείο, κανένα κοινωνικό σύστημα πρόνοιας δεν μπορούσε να προστατέψει και να εγγυηθεί για το μέλλον εκατομμυρίων ανθρώπων. Με ένα φύσημα από απλός μικροαστός κατέληγες άστεγος στα παγκάκια, με τους μισούς να σε κοιτούν με οίκτο και τους υπόλοιπους να σε βρίζουν ως βάρος της κοινωνίας. Στο πάρκο Tiergarten του Βερολίνου μαζεύονται οι άνεργοι:

“Πολυάριθμοι άνθρωποι ήταν συγκεντρωμένοι εκεί, ντυμένοι στα γκρίζα, με βαθουλωμένα πρόσωπα. Άνεργοι άνθρωποι, περιμένοντας για κάτι, χωρίς ούτε κι οι ίδιοι να ξέρουν τί ακριβώς, γιατί πλέον ποιος έβρισκε δουλειά; Απλώς κάθονταν ολόγυρα, χωρίς κάποιο σχέδιο. Τα ίδια χάλια θα ήταν κι αν έμεναν σπίτι, οπότε γιατί να μην στέκονταν εκεί πέρα; Δεν είχε νόημα να γυρίσουν σπίτι αφού πάντα εκεί κατέληγαν, άθελά τους, κι είχαν όλο το χρόνο στη διάθεσή τους.”

Αλλά κι όσοι εργάζονται υπόκεινται σε τόσους εξευτελισμούς, εκβιασμούς και ταπεινώσεις, το δε βύσμα έπεφτε σύννεφο, και χωρίς αυτό, ελπίδα για μισθό και μεροκάματο ήταν εκτός συζήτησης, εκτός κι αν καποιος αποφάσιζε να ασχοληθεί με παρανομίες και κομπίνες:

“Συστατικές επιστολές: Άχρηστες. Ικανότητα: Άχρηστη. Καλή εμφάνιση: Άχρηστη. Ταπεινότητα: Άχρηστη. Όλα ήταν άχρηστα εκτός από την μεσολάβηση ενός τύπου σαν τον Γιάχμαν” (σσ: που έχει το κονέ).

Τα δε αφεντικά; Δε θέλω να σχολιάσω για να μη βρίσω θα αφήσω να μιλήσει το απόσπασμα:

“- Σας παρακαλώ συγχωρέστε με κύριε Σπάνφους, το παιδί μου ήταν άρρωστο χτες το βράδυ και έτρεχα να βρω νοσοκόμα...
Τους κοίταξε απελπισμένος.
- Α, το παιδί σου, είπε ο Σπάνφους. Ώστε αυτή τη φορά ήταν το παιδί σου άρρωστο. Πριν τέσσερις βδομάδες, ή μήπως δέκα; έπαιρνες συνέχεια άδεια εξαιτίας της γυναίκας σου. Υποθέτω πως σε δύο εβδομάδες θα πεθαίνει η γιαγιά σου και σε κάνα μήνα θα σπάσει η θεία σου το πόδι της.
Σώπασε για λίγο και ξαναπήρε φόρα:
-Η επιχείρηση δεν ενδιαφέρεται για την προσωπική σου ζωή. Τα Μάντελς (σσ πολυκατάστημα ρούχων και αξεσουάρ) δεν ενδιαφέρονται για την ιδιωτική σου ζωή. Κανόνισε να ασχολείσαι με τα μικροπροβλήματά σου αφού σχολάσεις.
Ακόμα μια παύση κι έπειτα:
- Η επιχείρηση σου εξασφαλίζει την προσωπική σου ζωή, κύριε! Η επιχείρηση έρχεται πρώτη, δεύτερη και τρίτη. Μετά από αυτήν κάνε ό,τι θες. Αναλαμβάνουμε το βάρος να σου παρέχουμε το καθημερινό σου ψωμί. Κατάλαβέ το αυτό. Χάρη σε εμάς ζεις. Τον μισθό σου ξέρεις να τον τσεπώνεις πάντα στην ώρα του στο τέλος του μήνα”

Τί να πω; Καθίκια. Ε καθίκια. Τελικά δεν κρατήθηκα κι έβρισα.

Και πόσος ήταν αυτός ο μισθός; 200 μάρκα. Έψαξα να βω πόσο αντιστοιχεί αυτό το ποσό σε σημερινά ευρώ αλλά μπόρεσα να βρω μόνο μια αντιστοιχία του ράιχμαρκ του 1938 με το δολάριο του 1938 κι από εκεί βρήκα έναν μετατροπέα, όχι πολύ αξιόπιστο με τον οποίο έκανα την αντιστοιχία από δολάριο του 1938 σε σημερινό δολάριο κι από εκεί την μετατροπή σε σημερινά ευρώ. Τα υπολόγισα κάπου στα 900 και κάτι ευρώ σημερινά. Στο περίπου και κατά προσέγγιση. Σε κάποιο σημείο η Λάμχεν κάνει μια λίστα με τα μηνιαία έξοδα και αναφέρει τα εξής:

62 μαρκα το μηνα για τρόφημα = 250 ευρώ
ασφάλιση και φόροι 31,75= 150 ευρώ
εισητήρια 9 =35 ευρώ
ηλεκτρικό 3 = 24 ευρώ
ρουχα - εσώρουχα 10 = 48 ευρώ
τσαγκάρης 4 =17 ευρώ
Yπόλοιπα 73,25 (καθαριστικά τσιγάρα νοίκι κτλ) = 353 ευρώ
απρόβλεπτα έξοδα 3 = 40
σύνολο 196 = 917ευρώ
και μένουν για αποταμίευση 4 μάρκα = 17 ευρώ
200 μάρκα = 934 ευρώ.

Και κάπου εδώ θα μπορούσε κάποιος να σχολιάσει το πόσο άδικο είναι όταν μια χώρα ξέρει πόσο δύσκολο είναι επιβιώσει μια οικογένεια με παιδί, με τέτοιο μισθό, σήμερα, να πρέπει να ζήσουν οικογένειες στην Ελλάδα με 800 ή 500 ή ακόμα και κάτω από 400 ευρώ. Αλλά δε θα σχολιάσω, θα κρατήσω επίπεδο και δεν θα βρίσω. Α στο διάλο. (Δεν μπόρεσα τελικά).

Αυτό το βιβλίο θα το πρότεινα σε όλους. Όσοι μπορούν να βρουν μια αγγλική μετάφραση αν δεν ξέρουν γερμανικά. Λέει αλήθειες. Σε γεμίζει οργή. Ξεσκεπάζει την υποκρισία. Αλλά είναι γεμάτο και από τρυφερότητα. Ανθρωπιά. Δεν δίνει ελπίδα. Δεν προσφέρει λύσεις. Αλλά βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Σε κανέναν λαό δεν αξίζει τόση δυστυχία. Κανένας λαός δεν θέλει αυτήν την εξαθλίωση. Τότε γιατί τα κάνουμε όλα αυτά ο ένας λαός στον άλλο; Γιατί η κοινωνίες να είναι δομημένες επάνω στην αρχή της ανισότητας; Γιατί οι δυνατοί να πρέπει να τσακίζουν πάντα τον αδύναμο; Πόση πίεση μπορεί να αντέξει ένας λαός πριν τραβήξει στα άκρα κι αρχίσει να αναζητά αποδιοπομπαίους τράγους;

Πάντως αυτό που κατάλαβα είναι πως πλέον όσοι διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους και κατηγορούν τους άλλους και υποκρίνονται τους σωστούς, από τους θώκους και τις θέσεις ισχύος που κατέχουν, θέλουν απλώς να κάνουν τον αδύναμο, τον φτωχό να νιώσει ένοχος ενώ δεν είναι για να συνεχίσουν να τον τσακίζουν. Κι όπως αναφέρει κι ο συγγραφέας στο βιβλίο:

“Η φτώχεια δεν είναι απλώς εξαθλίωση. Η φτώχεια είναι αδίκημα, η φτώχεια είναι ρετσινιά, η φτώχεια είναι αιτία ενοχής”.

Α σιχτίρ, πάω να μετρήσω την πίεσή μου, καθόλου καλά δεν είμαι...