Πηνελόπη Δέλτα, Ρωμιοπούλες: Το ξύπνημα. Λάβρα. Σούρουπο

Ρωμιοπούλες

Το ξύπνημα. Λάβρα. Σούρουπο

Πηνελόπη Δέλτα
επιμέλεια: Αλέκος Π. Ζάννας

Ερμής, 2015
1379  σελ.
ISBN 978-960-320-220-2



1379 σελίδες από τις οποίες τα δύο τρίτα ήταν ξανά τα ίδια και τα ίδια που αναμασά με με εμμονική μανία η Δέλτα και στις "Αναμνήσεις" της. Ωστόσο το έργο, σαν σύνολο, σαν έμπνευση, σαν εκτέλεση είναι ένα αριστούργημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Έχω διαβάσει κάμποσα πράγματα για τον Εθνικό Διχασμό, για τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τον Βενιζέλο, πρώτη φορά τα κατάλαβα όλα και τα αφομοίωσα γιατί η μαρτυρία αυτής της γυναίκας είναι συγκλονιστική. Αποκαλυπτική. Ολοζώντανη.

Ας τα πάρουμε όμως όλα από την αρχή. Έχω την αίσθηση πως η Δέλτα – Δαπέργολα, έπασχε από κάποια σοβαρή μορφή κατάθλιψης. Έχω ακούσει για την λεγόμενη “χαμογελαστή κατάθλιψη” δεν ξέρω, αν έπασχε από κάτι τέτοιο, αλλά σίγουρα ήταν ασθενής. Μπορούσε να κρύβει την αρρώστια της πολύ καλά και σίγουρα στην εποχή που έζησε δεν υπήρχαν ούτε οι γιατροί ούτε και τα φάρμακα για την βοηθήσουν.

Η εικόνα της για τον Βάσο – Ίωνα, είναι φιλτραρισμένη μέσα από το πρίσμα της ασθένειάς της. Δεν θα πω πολλά για την υπόθεση αυτή, αν και υποθέτω πως οι περισσότεροι αναγνώστες ίσως να έχουν ακούσει, μέσες – άκρες, γι' αυτόν τον άτυχο έρωτα. Αυτή που αδίκως πληρώνει τα σπασμένα, χωρίς να φταίει σε τίποτα είναι η Ερατώ – Μαρίκα Κοτοπούλη. Σκουπίδι την κάνει η Δέλτα, αυτήν την μεγάλη ηθοποιό, την χειραφετημένη, γενναία και ανεξάρτητη ύπαρξη, που δεν λογάριασε συμβάσεις και αψήφησε τις κοινωνικές νόρμες για να ζήσει, όπως ποτέ δεν είχε την τόλμη να ζήσει η Δέλτα. Αλλά αυτά έχει η ζήλια που είναι φίδι και δαγκώνει. Περιττό να πω πως ενώ ο Δραγούμης ξεπέρασε την Δελτα, η Δέλτα δεν ξεπέρασε ποτέ τον Δραγούμη. Γραπώθηκε από την ανάμνησή του, και τροφοδοτούσε την ασθένειά της, με το να ζει και να ξαναζεί στιγμές περασμένες, χωρίς να μπορεί να προχωρήσει παρακάτω.

Όσο κι αν μου προκαλεί συμπάθεια η ζωή της, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο σύζυγός της, ο Γρηγόρης – Στέφανος, υποχρεώθηκε κι αυτός να ζήσει δυστυχισμένα στο πλάι της. Για τα παιδιά τους, υποθέτω πως όλη αυτή η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα δυσάρεστη. Γράφει μέσα στο βιβλίο η Δέσποινα – Πηνελόπη:

“Θυμήθηκα τη χαμηλή του φωνή “Αγαπάς τόσο τα παιδιά σου! Δε σου γεμίζουν τη ζωή;” “Όχι δε μου γεμίζουν τη ζωή. Θα σου πω μάλιστα πως δεν τ' αγαπώ όπως πρέπει, αφού εγώ δεν τα έχω ανάγκη, μπορώ να ζήσω χωρίς αυτά”. “Λοιπόν γιατί πας πίσω;” “Αυτά μ' έχουν ανάγκη”.

Αυτή η ιδέα του καθήκοντος και του Πρέπει διέπει τη ζωή και το χαρακτήρα της Δέλτα. Φαντάζεται μέσα στην εμμονική της ακαμψία πως όλες οι ελληνίδες, οι Ρωμιοπούλες, είναι το ίδιο, έχουν την ίδια αρρωστημένη προσήλωση στους κανόνες της μεγαλοαστικής κοινωνίας, πράγμα που ποτέ δεν υπήρξε φυσικά αλήθεια, αλλά αυτή, μόνο μέσα από τον παραμορφωτικό καθρέφτη του καθήκοντος, μπορεί να δει τον κόσμο. Φταίει φυσικά κυρίως ο πατέρας της ο Κρινάς – Μπενάκης, που ακόμα και σε αυτό το μυθιστόρημα, δεν τολμά η Δέλτα να τον κρίνει. Μια ζωή τον φοβόταν και τον εξιδανίκευε. Στην πραγματικότητα ο Μπενάκης πέθανε στα 1929, ήταν χωμένος βαθιά, πάρα πολύ βαθιά στην πολιτική, είχε κι αυτός του μπράβους του, σαν κάθε συνεπής πολιτικάντης της εποχής του και πολλά λέγονται για την συμμετοχή του στην υπόθεση Δραγούμη.

Ο ελληνικός διχασμός, ανάμεσα σε Βενιζελικούς και Βασιλικούς, είναι αποτέλεσμα των παρεμβάσεων των ξένων δυνάμεων που παρεμβαίνουν, παίρνουν θέση, θέτουν όρους και ύστερα τους αθετούν, κινούν τα νήματα της πολιτικής αυτού του τόπου, αφήνοντας τις μαριονέτες να φαίνεται πως δρουν, την στιγμή που τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Η ίδια παλιά ιστορία, που συνεχίζεται ακόμα και σήμερα.

Η Δέλτα δεν είναι εθνικίστρια με την έννοια που δίνουμε σήμερα σε αυτήν την λέξη. Τον τόπο της τον πονάει, αλλά η καθηκοντολαγνεία της, την περιορίζει στον τρόπο που βλέπει τα πράγματα. Άλλωστε υπήρξε πολύ πλούσια, και είναι λογικό να έχει μια ιδανική εικόνα για τον πόλεμο. Στις 1379 σελίδες, δεν έχει καμία άμεση επαφή με τον λαό, οι υπηρέτες, οι πίκολοι, οι σοφέρ, είναι ανώνυμα πλάσματα, πλασμένα να την υπηρετούν. Μόνο λίγες λέξεις για την νησιώτισσα νταντά και τίποτα παραπάνω. Κατά τα άλλα φιλανθρωπικά τσάγια, γούνες και έρανοι.

Θα πρότεινα σε όλους αυτό το έργο. Θεωρώ πως το τρίτο μέρος είναι το πραγματικά ενδιαφέρον, γιατί περιέχει μπόλικη ιστορία και γεγονότα. Συνολικά θα έλεγα πως δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα και εκτενέστατη περιγραφή της μεγαλοαστικής κοινωνίας στα τέλη του 19ου αιώνα ως την Μικρασιατική καταστροφή. Θέλει λίγο κουράγιο γιατί ο τόμος παρόλο που έχει τυπωθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να είναι εύχρηστος, ωστόσο παραμένει μεγάλος και βαρύς. Προσωπικά τον έφαγα σίγουρα πάνω από δέκα φορές στα μούτρα την ώρα που τον διάβαζα στο κρεβάτι, καθώς με έπιανε ο ύπνος. Αλλά αξίζει να διαβαστεί.