Monika Fagerholm, The American Girl

Monika Fagerholm
The American Girl  
Other Press 2010
528 σελ.
ISBN
1590513045 (ISBN13: 9781590513040)



Η Έντυ ντε Γουάιρ, η ηρωίδα που έδωσε το όνομά της στον τίτλο αυτού του βιβλίου, δεν αποτελεί κεντρικό χαρακτήρα του έργου. Η ζωή και κυρίως το μυστήριο γύρω από τον θάνατό της αποτελούν απλά την αφορμή για να ξετυλιχθεί η ιστορία. Σε μια ανώνυμη «Περιοχή» της Φινλανδίας, όπου υπάρχουν δύο ακρωτήρια, ένα μεγάλο δάσος και οι βάλτοι. Εκεί ανάμεσα σε πολλά εξοχικά σπίτια, δίπλα στη θάλασσα που κατοικούνται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες από ξένους, υπάρχουν και οι ντόπιοι που μιλάνε την δική τους διάλεκτο και ζουν τις δικές τους ζωές, τις καταπιεσμένες και εκτεθειμένες ζωές των ανθρώπων της επαρχίας. Και κυρίως υπάρχουν κάποια παιδιά, που προσπαθούν να μεγαλώσουν, μέσα σε ένα περιβάλλον που συχνά, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και εχθρικό, μέσα στον αλκοολισμό, στην καταθλιπτική μελαγχολία του ατέλειωτου χειμώνα, την ψυχολογική αστάθεια των ενηλίκων που αποδεκνύονται συχνά κατώτεροι των περιστάσεων, μέσα σε έναν λαβύρινθο από παρατεταμένες σιωπές, μισόλογα, μυστικά και ψέματα.

Το βιβλίο αυτό, είναι ένα αλλόκοτο bildungsroman που εξελίσσεται με μια ιδιαίτερη συγγραφική τεχνική. Η συγγραφέας, η σουηδόφωνη Monika Fagerholm χρησιμοποιεί κάποια επαναλαμβανόμενα μοτίβα, ως επωδούς. Το ίδιο θέμα εξελίσσεται μέσα από μη ομόκεντρους τεμνόμενους κύκλους, γεγονός που με ευχαριστεί ιδιαίτερα, γιατί έτσι αντιλαμβάνομαι προσωπικά την έννοια τόσο του ιστορικού όσο και του λογοτεχνικού χρόνου. Πολύ συχνά προαναγγέλλει ένα γεγονός, που χάνεται μέσα στις υπόλοιπες λεπτομέρειες για να αναδυθεί έπειτα με εξαιρετικά σφοδρότητα, την κατάλληλη στιγμή, έτσι ώστε να δημιουργήσει ισχυρά συναισθήματα στον αναγνώστη. Και η ανάγνωση αυτού του έργου απαιτεί σίγουρα χρόνο, και υπομονή. Για κάποιο λόγο μου θύμισε την αμιγώς φινλανδική φιλοσοφία του λεγόμενου «suomalainen sisu». Να μην τα παρατάς μπροστά στις δυσκολίες. Και το κείμενο της Fagerholm είναι δύσκολο. Ο τρόπος που αναπτύσσει το υλικό της είναι εξαντλητικός. Και η γλώσσα της, ακόμα και στην αγγλική μετάφραση από την οποία την διάβασα είναι ιδιότυπη. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή για να καταφέρει κάποιος να φτάσει στο τέλος.

Κάποια από τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα είναι:

• Το ρόδο, ως μυστηριακή απεικόνιση των θηλυκών γεννητικών οργάνων.
• Το κακό μάτι, ως συμβολισμός μιας αδιάκοπης παρακολούθησης η αίσθηση πως ακόμα και στην πιο μεγάλη ερημιά, υπάρχουν πάντα μάρτυρες που βλέπουν και γνωρίζουν τα πάντα.
• Το τρίπτυχο έγκλημα –τιμωρία – εξιλέωση.
• Η καθαριότητα, ως υποκατάστατο της ψυχικής κάθαρσης.
• Η πορνεία, ως τρόπος ύπαρξης και μέσο μιας σεξουαλικής αφύπνισης – απελευθέρωσης από τους καταπιεστικούς κοινωνικούς και ηθικούς κανόνες.
• Ο αλκοολισμός ως διέξοδος στις αντιξοότητες της ζωής.
• Η κηδεμονία, ως τρόπος επιβολής.
• Οι χάρτες, ως συμβολικός τρόπος απεικόνισης των μυστικών που κρύβει κάθε κλειστή κοινωνία.
• Το παιχνίδι, ως μέσο τελετουργικής αναπαράστασης γεγονότων και καταστάσεων.
• Η μουσική, ως κουλτούρα αλλά και ως μέσο προσωπικής έκφρασης.
• Τα αδέρφια, ως αντιθετικοί αλλήλοσυμπληρωνόμενοι αλλά και αλληλοσυγκρουόμενοι πόλοι, όπου η ύπαρξη του ενός προϋποθέτει την ύπαρξη του άλλου.
• Η μητρότητα ως ευλογία αλλά και ως κατάρα.
• Η φυγή, ως μέσο σωτηρίας.
• Ο κήπος, ως ένας απαγορευμένος παράδεισος.

Δύο κεντρικές φιλοσοφίες διατυπώνονται και συγκρούονται μέσα στο έργο. Η μία, διατυπωμένη από την Ίνγκετ, την αδερφή της Έντυ:

«Πώς πάει εκείνο το ποίημα του Nils Ferlin; "Σκέψου τώρα, προτού να σε σπρώξουμε μακριά, ξυπόλυτο παιδί, στη ζωή". Η Ίνγκετ άναψε ένα τσιγάρο και συνέχισε: Η ουσία αυτού του ποιήματος κατά την γνώμη μου είναι πως σου δίνεται ένας ορισμένος αριθμός από ευκαιρίες και δυνατότητες, αλλά όχι απεριόριστες. Αν δεν αξιοποιήσεις τις ευκαιρίες σου δεν θα υπάρξει κάποιος που να έρθει και να σου δώσει καινούργιες. Και επιπλέον. Τελικά όλοι μας είμαστε μόνοι. Κανένας δεν μας δίνει τίποτα. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι γι’ αυτό. Αυτό ακριβώς το πράγμα είναι η ενηλικίωση. Μια γαμημένη τεράστια μοναξιά».

Η άλλη είναι διατυπωμένη από την γιαγιά της Έντυ:

«Αυτό, κορίτσια, είπε, είναι από τον Πίκο ντε λα Μιράντολα: “Σας τοποθέτησα στο κέντρο της δημιουργίας, έτσι ώστε να μπορείτε να διακρίνετε ξεκάθαρα όλα όσα υπάρχουν στον κόσμο. Δεν ανήκετε ούτε στον ουρανό, ούτε στη γη, δεν είστε ούτε αθάνατοι ούτε θνητοί, αλλά είστε ο γλύπτης του εαυτού σας και ελεύθερα μπορείτε να χτίσετε τους εαυτούς σας σύμφωνα με τη θέλησή σας”. Τί σημαίνει αυτό κορίτσια; Σημαίνει πως είναι δυνατό να φτιάξετε τη ζωή σας».

Και η Έντυ; Αυτή δεν λέει τίποτα, γιατί πεθαίνει από την πρώτη σελίδα. Αυτή δεν πρόλαβε να μεγαλώσει και μόνο ένας σπασμένος δίσκος με τη φωνή της απομένει να τραγουδάει, με το παράπονο, που έχουν όλοι όσοι δεν κατάφεραν να μεγαλώσουν και να προσαρμοστούν στην πραγματικότητα:

«Look what they've done to my song, Ma
Look what they've done to my song».