Πέερ Γκυντ, Henrik Ibsen

Henrik Ibsen
Πέερ Γκυντ (Peer Gynt)
(μετάφραση: Θεοδόσης Α. Παπαδημητρόπουλος)
σελ. 288
Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2016
ISBN13 9789600117455



Την ιστορία του Πέερ Γκυντ την άκουσα για πρώτη φορά στο Θέατρο της Κυριακής. Ήταν από μια παλιότερη ηχογράφηση του Θεάτρου της Τετάρτης. Πρωταγωνιστής ήταν ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ. Το ραδιοφωνικό θέατρο, έχει μια ιδιαίτερη γοητεία. Ας πούμε θυμάμαι μια συγκεκριμένη ιστορία (την υπόθεση, αλλά όχι τον θεατρικό τίτλο) που την ψάχνω χρόνια χωρίς να μπορέσω να τη ξαναβρώ, μια ιστορία για έναν βάτραχο που αγάπησε μια μύγα, που την έλεγαν Μανόν. Ήμουν παιδί, όταν άκουγα αυτές τις ιστορίες, και δεν μπορούσα πάντα να επεξεργαστώ τα έργα, χωρίς την ωριμότητα ενός ενήλικα. Κάποτε τρόμαζα πολύ, κάποτε γελούσα τόσο δυνατά που ξυπνούσα την αδερφή μου, από το διπλανό κρεβάτι και μου φώναζε για να κάνω πιο σιγά.

Το ραδιοφωνικό θέατρο και τα βιβλία ήταν ωστόσο, έστω κι έτσι, αφιλτράριστα, κόσμοι μαγικοί, ζωές διαφορετικές, ταξίδια, εμπειρίες που διαφορετικά δεν θα είχα την ευκαιρία να βιώσω. Την ηχογράφηση του Πέερ Γκυντ την ξαναβρήκα, είναι του 1961, με την παλιά μετάφραση του Όμηρου Μπεκέ. Η νέα μετάφραση, του Θεοδόση Παπαδημητρόπουλου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, είναι εξίσου υπέροχη με την παλιά. Επιπλέον έχει εκτενή σχόλια, καλύτερη εισαγωγή, χρονολόγιο της ζωής του Ίψεν, παράρτημα με δυο κείμενα της Νορβηγικής λαογραφίας και βιβλιογραφικές αναφορές. Αλλά και τις δυο τις αγάπησα και στις δυο θα επιστρέφω, όποτε νιώθω πως το έχω ανάγκη.

Ο Πεερ Γκυντ ήταν ένας ήρωας των Νορβηγικών παραμυθιών. Η ιψενική εκδοχή του είναι κάτι άλλο. Είναι ονειροπαρμένος και κατεργάρης, η προσωποποίηση του εγωκεντρισμού και της αναισθησίας, ωστόσο είναι αξιαγάπητος, γιατί μέσα του έχει και όλες τις αντίθετες ποιότητες, είναι ευγενικός και τρυφερός, είναι αγαθιάρης τόσο, όσο και τετραπέρατος, ενσαρκώνει το τέλειο πνεύμα της ανυπακοής και της κυκλοθυμίας. Ο Πεερ Γκυντ πάνω από όλα είναι ο εαυτός του. Υπάρχει ένας γρίφος στο έργο, μια ερώτηση που ο βασιλιάς του Ντόβρε απευθύνει στον Πέερ, σε τί διαφέρει ένας άνθρωπος από ένα τρόλλ, κι η απάντηση είναι :

“Άκουσε λοιπόν, έξω στου ήλιου το φως
λεν οι άνθρωποι: “ο εαυτός σου νά ’σαι”
ενώ οι φυλές των τρολλ:
“νά ’σαι αρκετός για τον εαυτό σου”.

Έτσι αποδίδεται στη νεότερη μετάφραση η απάντηση στον γρίφο, ωστόσο θα παραθέσω και τον τρόπο που την αποδίδει η παλαιότερη, είναι ακόμα πιο διαφωτιστική:

“Άκου να σου το πω σε τί διαφέρουν.
Εκεί, στο φως της μέρας λένε:
“Άνθρωπε να ’σαι ο εαυτός σου!”
Εδώ κάτω από αυτούς τους θόλους λένε:
“Να ’σαι ο εαυτός σου ξωτικό, μα να ’σαι αυτάρκης!”.

Αυτό είναι το βασικό φιλοσοφικό μοτίβο που επαναλαμβάνεται σε διάφορες παραλλαγές μέσα στο έργο. Μέσα από τις περιπέτειες του ήρωα εκεί όπου το όνειρο είναι μπλεγμένο αξεδιάλυτα με την πραγματικότητα. Κάπου εκεί γίνεται το πέρασμα από τον λαϊκό πολιτισμό στην εκσυγχρονισμένη εκδοχή εκείνου που σήμερα αντιπροσωπεύει η δυτική κουλτούρα. Και μέσα σε όλα αυτά υπάρχουν εκείνα τα πράγματα που δεν τα καταστρέφει ο χρόνος και που δεν μπορεί να τα νικήσει ο θάνατος.

Δεν θα πω περισσότερα. Αν κάποιος θελήσει να διαβάσει το έργο, καλύτερα να ξέρει όσο γίνεται πιο λίγα. Κι αν κάποιος δεν αγαπά να διαβάζει θέατρο ας ψάξει στο Youtube το τίτλο “Ερρίκου Ίψεν - Πέερ Γκυντ”, για να ακούσει την ηχογραφημένη εκδοχή του. Είναι και η μουσική που έγραψε ο Edvard Grieg για το θεατρικό ανέβασμα του έργου, έπειτα από παραγγελία του ίδιου του συγγραφέα, που αξίζει μνείας. Το “ I Dovregubbens hall” είναι από τα ορχηστρικά κομμάτια που όλοι γνωρίζουμε, που όλοι κάποια στιγμή έχουμε ακούσει (ακόμα κι αν δεν ξέρουμε περί τίνος πρόκειται, ακόμα κι αν το θυμόμαστε αμυδρά ως μουσικό χαλί σε κάποια τηλεοπτική διαφήμιση). Αλλά είναι η κραυγή των ξωτικών:

Slagt ham! Slagt ham!