Φανή Σωφρονίδου, Οι Ελληνικές μεταφράσεις της Γαλλικής λογοτεχνίας: Συμβολή στην καταγραφή και στη μελέτη της παρουσίας τους στα ελληνικά γράμματα από το 1900 έως το 2010

Ό,τι ανεβάζω στο γκουντρίδι θα το σώζω και εδώ.

Οι ελληνικές μεταφράσεις της γαλλικής λογοτεχνίας

Συμβολή στην καταγραφή και στη μελέτη της παρουσίας τους στα ελληνικά γράμματα από το 1900 έως το 2010

Φανή Σωφρονίδου

Ύψιλον, 2016
496 σελ.
ISBN 978-960-17-0359-6




Είμαι στη δυσάρεστη θέση – ή μήπως στην ευχάριστη; - να θάψω ένα βιβλίο, μια επιστημονική μελέτη, και συνάμα να την βαθμολογήσω με άριστα. Πρόκειται για ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε φέτος και στην ουσία όπως αναφέρει και η ίδια η Σωφρονίδου στην εισαγωγή της είναι η διδακτορική της διατριβή (ή έστω το μεγαλύτερο μέρος της) όπου συγκεντρώνει όλες τις γαλλικές λογοτεχνικές μεταφράσεις βιβλίων στα ελληνικά από το 1900 έως το 2010.

Στις πρώτες 308 σελίδες παρατίθενται ανά έτος με μορφή βιβλιογραφικής καταχώρησης όλα τα λογοτεχνικά βιβλία που μεταφράστηκαν από τα γαλλικά στα ελληνικά και στην συνέχεια ακολουθούν τα συμπεράσματα, ποσοτικά και ποιοτικά αποτελέσματα της έρευνας καθώς και οι σχετικοί πίνακες, γραφήματα, ευρετήρια κτλ. Όταν πληροφορήθηκα για τη μελέτη αυτή, που προσπαθεί να καλύψει ένα μεγάλο βιβλιογραφικό κενό – το οποίο θα παραμείνει κενό μέχρι να κυκλοφορήσει ο τρίτος τόμος της βιβλιογραφίας του Κασίνη - ενθουσιάστηκα.

Εδώ και κάποια χρόνια συλλέγω ελληνικές μεταφράσεις του Εμίλ Ζολά, οπότε ένα τέτοιο έργο, όπως και κάθε βιβλιογραφική καταγραφή μου δίνει την δυνατότητα να βρω νέους τίτλους και να τους καταγράψω για την έρευνά μου. Τον πρώτο καιρό χρησιμοποιούσα τους ηλεκτρονικούς καταλόγους των βιβλιοθηκών και αργότερα ανακάλυψα κάποιες πολύ σημαντικές βιβλιογραφίες όπως αυτή των Ηλιού – Πολέμη και του Κασίνη την οποία προανέφερα. Είναι πολλά τα συμπεράσματα που μπορεί να βγάλει κάποιος μέσα από μια τέτοια – φαινομενικά βαρετή έρευνα. Πχ ανακάλυψα κάποιες περιπτώσεις λογοκλοπής, όπου μια μετάφραση ατόφια ή ελάχιστα παραλλαγμένη (ή ακόμα και συντομευμένη) κυκλοφορούσε με άλλο όνομα μεταφραστή. Ανακάλυψα έναν συγκεκριμένο εκδοτικό κύκλο που αντέγραφαν ο ένας τον άλλο ακόμα και ως προς τα εξώφυλλα.

Έτσι έτρεξα να αγοράσω τη βιβλιογραφία της Σωφρονίδου τρέφοντας μεγάλες ελπίδες. Συγκεκριμένα ήθελα – όπως είναι αυτονόητο – να δω τις καταγραφές για τον Ζολά. Οι οποίες, όχι μόνο δεν μου προσέφεραν τίποτα νέο σε επίπεδο πληροφορίας, αλλά έχουν και λάθη, τόσο ανόητα και χονδροειδή, που απορώ, πώς είναι δυνατόν να κυκλοφόρησε αυτό το βιβλίο έτσι, με τόση προχειρότητα και έλλειψη επιμέλειας. Για παράδειγμα στην σελίδα 174 στην καταχώρηση 2188, αναφέρει:

ZOLA Emile, Νανά (Nana) Μετάφραση Αγησίλαος Γιαννόπουλος, Καστανιώτης, Αθήνα 1990.

Πρώτον ο Αγησίλαος Γιαννόπουλος έζησε τον 19ο αιώνα και έγραψε απλά την εισαγωγή στην μετάφραση της Νανάς του Ζολά που έκανε ο Καμπούρογλου και η οποία κυκλοφόρησε στα 1880. Ο Ιωάννης Καμπούρογλου υπέγραψε με το ψευδώνυμο Φλοξ και ο Γιαννόπουλος με τα αρχικά Α.Γ.Η. και η εισαγωγή του έφερε τον τίτλο «Επιστολιμαία διατριβή αντί προλόγου».

Δεύτερον επικοινώνησα με τον Καστανιώτη και μου ανέφεραν χαρακτηριστικά:

«μάλλον λάθος έχουν κάνει στη βιβλιογραφική αναφορά. Του Εμίλ Ζολά από τις εκδόσεις μας είχε βγει το 2005 «Το δημιούργημα».

Αλλού (σελ. 77 καταχώρηση 744) συνάντησα μια καταγραφή για μετάφραση του Γιάννη Σφακιανάκη κάποιων διηγημάτων του Ζολά (Πλημμύρα και Νινόν) από τις εκδόσεις Σύχρονη Λογοτεχνία, ενώ από όσο ξέρω ο συγκεκριμένος έχει κάνει μια μελέτη με τίτλο «Κατηγορώ : Υπόθεση Ντρέυφους» στον συγκεκριμένο εκδοτικό. Μάλλον αναφέρεται σε μετάφραση του Γιώργου Σημηριώτη και γενικά φαίνεται πως έχει μπερδέψει αυτά που θα έπρεπε να αποτελούν διαφορετικές βιβλιογραφικές καταγραφές.

Στην καταγραφή για την μετάφραση της Νανάς από Α. Ιορδάνου δεν αναφέρει την έκδοση που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αγγελάκη στα 1971 παρόλο που την συγκεκριμένη έκδοση την έχει καταγράψει ο κατάλογος της biblionet.

Όλες αυτές οι προχειρότητες, οι αβλεψίες, τα λάθη, οι ελλείψεις, σε συνδυασμό με κάτι άσχετα τυπογραφικά – σε ένα σημείο πήρε το μάτι μου τον Ταρτούφο γραμμένο ως «Τατρούφο» (σελ. 60 καταχ. 515) -το γεγονός πως δεν βάζει στο τέλος κάθε βιβλιογραφικής καταγραφής αριθμό σελίδων και κάποιες βασικές βιβλιογραφικές λεπτομέρειες, ούτε αναφέρει από πού άντλησε την πληροφορία (πχ βιβλιοθήκη, διαφημιστική καταχώρηση κτλ) μειώνουν την αξιοπιστία της μελέτης και κυρίως αλλοιώνουν τα στατιστικά της.

Πέρα από όλα αυτά κρίνω πως η επιλογή της να παραλείψει εκδόσεις που δεν φέρουν χρονολόγηση και τα κριτήρια που οδήγησαν σε αυτήν (μέριμνα για ακρίβεια αναφέρει στην σελ. 19) είναι άτοπη και δε θα έβλαπτε να τα εντάξει με την ένδειξη χχ σε ένα έστω παράρτημα, καθώς υπάρχουν τρόποι να γίνει μια κατά προσέγγιση χρονολόγηση από έμπειρους βιβλιοθηκονόμους βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών. Ας υπάρχουν και βλέπουμε. Η ακρίβεια την μάρανε...

Όλη αυτή η πικρία που βγάζω είναι γιατί θα ήθελα αυτή η βιβλιογραφία να είναι υπέροχη. Αλλά κάτι τέτοιο δεν γίνεται από έναν άνθρωπο. Θέλει δουλειά και συνεργασία από ερευνητική ομάδα και πολύ περισσότερο χρόνο. Ωστόσο, ακόμα κι έτσι, αυτή η βιβλιογραφία, η οποία σε τελική ανάλυση μπορεί να βελτιώνεται και να εμπλουτίζεται σταδιακά, αποτελεί αυτή τη στιγμή, ένα πρώτης τάξεως υλικό για πολλές κατηγορίες ερευνητών και αναγνωστών. Πρώτα από όλα με πολύ εύκολο τρόπο χάρη στα εύχρηστα ευρετήριά της μπορεί να βρει κάποιος (λίγο – πολύ) τα περισσότερα (ίσως και όλα) έργα ενός Γάλλου συγγραφέα, ώστε να τα αγοράσει, αν κυκλοφορούν ή να τα αναζητήσει σε βιβλιοθήκες ή παλαιοπωλεία. Διευκολύνει το έργο μαθητών και σπουδαστών της γαλλικής καθώς και των δασκάλων τους, παρέχει μια έτοιμη λίστα σε υποψήφιους αναγνώστες αλλά και σε εμπόρους βιβλίων. Παρ’ όλο που προσωπικά μου είναι άχρηστη και μου προκάλεσε περισσότερη σύγχυση, τελικά θα ήθελα να την προτείνω ανεπιφύλακτα σε όλους τους λάτρεις της γαλλικής λογοτεχνίας.

Δεν είναι μικρό πράγμα αυτό που προσπάθησε να κάνει η Σωφρονίδου. Ως ένα βαθμό έκανε ένα πρώτο βήμα. Αν το πανεπιστήμιό της επενδύσει επάνω της με σοβαρότητα και την υποστηρίξει χωρίς να την εκθέτει, θα μπορέσει στο μέλλον να προσφέρει κάτι πιο αξιόπιστο και ολοκληρωμένο. Έχουμε τόσο υπέροχους και ταλαντούχους επιστήμονες στη χώρα μας. Χρειάζεται καλύτερη οργάνωση για να αναδείξουμε τα ταλέντα τους. Χρειάζεται περισσότερη συνέπεια και επαγγελματισμός και λιγότερος ενθουσιασμός.