Garth Risk Hallberg, Πόλη στις φλόγες

Πόλη στις φλόγες


Garth Risk Hallberg
μετάφραση: Γιώργος Κυριαζής

Κέδρος, 2015
1040 σελ.
ISBN 978-960-04-4662-3



Ναι είναι μεγαλειώδες έργο. Αλλά σίγουρα θα απογοητεύσει πολλούς και θα κουράσει ακόμα περισσότερους. Γιατί αν κάποιος το αγοράσει προκειμένου να διαβάσει μια αστυνομική περιπέτεια, θα το παρατήσει σίγουρα πριν καν φτάσει στη μέση. Ο συγγραφέας δεν θέλει να διηγηθεί απλώς μια καλή ιστορία. Θέλει να εξαντλήσει όλα τα λογοτεχνικά μέσα προκειμένου να αναπαραστήσει μια περασμένη εποχή, κάνοντας το παν για να της εμφυσήσει ζωή. Και το απίθανο είναι πως το πετυχαίνει.

Η υπόθεση έχει έναν απλό πυρήνα. Η ιστορία εκτυλίσσεται στα τέλη του 1976 ως τα μέσα καλοκαιριού του 1977, με πολλά φλας μπακ στην προηγούμενη δεκαετία αλλά και αναφορές σε μεταγενέστερες εποχές (ως το 2003). Στη Νέα Υόρκη και σε περιοχές γύρω της όπως πχ στο Λονγκ Άιλαντ. Την παραμονή της πρωτοχρονιάς του '77 η Σαμάνθα Τσιτσάρο μια νεαρή 17χρονη φοιτήτρια δέχεται δολοφονική επίθεση με όπλο σε ένα πάρκο. Η αναζήτηση του ενόχου οδηγεί σε ένα κουβάρι από ανθρώπινες ζωές που πρέπει να ξετυλιχθεί για να επέλθει, όχι η απονομή της δικαιοσύνης με την αυστηρή νομική έννοια, αλλά η κάθαρση που θα επιτρέψει στους ήρωες να προχωρήσουν στη ζωή τους.

Το βιβλίο θα το χαρακτήριζα αντι – έπος. Έχει κάτι από τις ποιότητες που συναντά ο αναγνώστης στο “Πόλεμος και ειρήνη” του Τολστόι, αλλά ξεφεύγει από τους κανόνες του κλασικού μυθιστορήματος τόσο από άποψη τεχνικής όσο από την πλευρά της θεματολογικής και ιδεολογικής προσέγγισης. Προσωπικά μου δίνει την εντύπωση μιας συνέχειας του ενδοσκοπικού μυθιστορήματος, που έναν αιώνα πριν είχε καταφέρει να δημιουργήσει ο Μαρσέλ Προυστ γράφοντας το "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο”. Δηλαδή με απλά λόγια, ο συγγραφέας, χτίζει το λογοτεχνικό του οικοδόμημα, ψηφίδα – ψηφίδα, προκειμένου να αναλύσει σε βάθος τον ψυχισμό των ηρώων του και να αναπαραστήσει στην εντέλεια μια περασμένη εποχή, κατασκευάζοντάς την από την αρχή, αξιοποιώντας τα υλικά της μνήμης. Αυτά είναι τα Τεκμήρια που στο τέλος, με σχήμα κυκλικό, καθαρά προυστικό, συμπυκνώνουν τον μύθο, σαν αντίστροφη έκρηξη.

Γι' αυτό είναι απόλυτα κατανοητό, που πολλοί αναγνώστες, παραπονούνται πως το έργο είναι υπερβολικά μακροσκελές και φλύαρο. Όπως θα συνέβαινε αν παρακολουθούσαμε ένα γεγονός όχι σύμφωνα με τον λογοτεχνικό χρόνο αλλά με τον πραγματικό. Δεν είναι τυχαίο, αυτό που αναφέρει ένας από τους ήρωες, ένας αφροαμερικάνος επίδοξος συγγραφέας για τη λογοτεχνική δημιουργία και το ανέφικτο αυτής:

“Πώς ήταν όμως δυνατόν ένα βιβλίο να είναι μεγάλο σαν τη ζωή; Ένα τέτοιο βιβλίο θα έπρεπε να αφιερώνει 30 και σελίδες για κάθε ώρα που περνά κανείς ζώντας […] δηλαδή 800 σελίδες την ημέρα. Επί 365, γύρω στις 28.000 σελίδες το χρόνο: ας πούμε 3 εκατομμύρια τη δεκαετία ή 24 εκατομμύρια στη μέση διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής. (σελ. 974).

Το βιβλίο χωρίζεται σε επτά μέρη:
Βιβλίο Α: Έχουμε γνωρίσει τον εχθρό και είμαστε εμείς (Δεκ. 1976 – Ιαν. 1977)
Βιβλίο Β: Σκηνές της ιδιωτικής ζωής (1961 – 1976)
Βιβλίο Γ: Λίμπερτι Χάιτς (Ιαν. - Ιούλ. 1977)
Βιβλίο Δ: Μονάδες (1959 – 1977)
Βιβλίο Ε: Ο Δαίμονας Αδελφός (12 – 13 Ιουλίου 1977)
Βιβλίο ΣΤ: Τρία είδη απόγνωσης (1960 – 1977)
Βιβλίο Ζ: Στο σκοτάδι (13 Ιουλίου 1977 - ∞ )

Μόνο στο έβδομο και τελευταίο βιβλίο δίνονται όλες οι απαντήσεις και επέρχεται η κάθαρση, αλλά χωρίς τους προηγούμενους προπαρασκευαστικούς τόμους, το τελευταίο βιβλίο, δεν μπορεί να σταθεί από μόνο του.

Ο μοντερνιστικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος, φαίνεται και στον τρόπο που ενσωματώνει ο συγγραφέας, στο τέλος του κάθε βιβλίου κάποια κείμενα, γραμμένα με διαφορετική τεχνική, που εξυπηρετούν την πλοκή και διαφωτίζουν τα σκοτεινά σημεία του κάθε βιβλίου ξεχωριστά. Υπάρχουν άρθρα, γραμμένα με καθαρά δημοσιογραφικό στυλ, παροδοσιακές επιστολές αλλά και email, ένα τεύχος από το περιοδικό (φανζίν) της Σαμάνθας, ένα διάγραμμα ψυχολόγου κα).

Το βιβλίο ισορροπεί χάρη στους πολλούς και διαφορετικούς χαρακτήρες του ανάμεσα στον ρεαλισμό, που συχνά έχει πολιτικές και φιλοσοφικές διαστάσεις και στο υπερβατικό -καθαρά θρησκευτικό - στοιχείο που αποκαλύπεται πχ στα οράματα του Τσάρλι και το όνειρο της Σαμ με την Πάτι Σμιθ – Παναγία – Μητέρα. Ο συγγραφέας διευρευνά την εποχή μετά την γλυκερή αισιοδοξία του κινήματος των χίπις, δηλαδή την εποχή του πρωτοπάνκ κινήματος που έρχεται να κολλήσει επάνω σε μια χρονική περίοδο που δεσπόζει η μεγάλη οικονομική κρίση των ΗΠΑ της δεκ. του '70 και σε μια από τις πολλές – κατά καιρούς - χιλιαστικές δοξασίες, που ήθελε τον κόσμο να τελειώνει στις 7/7/77. Μια εποχή με πολλή πειραματική μουσική και ακόμα περισσότερα ναρκωτικά κάθε είδους:

“Κι εμείς τί κάνουμε Τσάρλι; Ανταποκρινόμαστε. Υπερασπιζόμαστε. Εγκαταλείπουμε το φυσικό μας δικαίωμα, που είναι η δύναμη να ορίζουμε οι ίδιοι το πεδίο της δράσης μας[....] Θέλω να πω, από τη μια έχουμε μιλιούνια πυρηνικές κεφαλές που προστατεύουν το κατεστημένο. Από την άλλη έξυπνα κολεγιόπαιδα διαβάζουν τον Μονοδιάστατο άνθρωπο και σκέφτονται: Ε, θα πάω να πιέσω πολιτικά τον... όποιον τελοσπάντων... και θα απαλλαγούμε από τις κεφαλές. Χωρίς να καταλαβαίνουν ότι έτσι ουσιαστικά στηρίζουν το σύστημα που τις δημιούργησε (σελ. 377).

Αυτή είναι και η θλιβερή διαπίστωση του μυθιστορήματος. Ένα σύστημα καταρρέει μοιραία από μέσα. Οποιαδήποτε εξωτερική σύγκρουση, φαίνεται να στηρίζει το καθεστώς και να το ενισχύει, καθιστώντας την οποιαδήποτε αντίδραση ή επανάσταση, πιόνι του. Μια βαλβίδα εκτόνωσης που παρατείνει τον χρόνο ζωής του. Αλλά τί γίνεται με τις ανθρώπινες ζωές, που βιώνουν την απώλεια, την παρακμή, την οικονομική και ηθική κρίση; Αυτές καταρρέουν, συνθλίβονται, χάνονται στην ανωνυμία και τη μοναξιά. Κι ό,τι απομένει είναι η τέχνη που αποτυπώνει το στιγμιαίο, δίνοντάς του μια παράταση χρόνου, πριν η αιωνιότητα το καταπιεί.

H Νέα Υόρκη δεν είναι απλά μια πόλη. Είναι ένα τεράστιο στομάχι, γεμάτο οξέα, που χωνεύει πολλές και διαφορετικές πόλεις στο εσωτερικό του. Μπορεί υπό τις κατάλληλες συνθήκες να γίνει ένας προθάλαμος της κόλασης. Είναι μια MegaCity με τον πληθυσμό μιας κανονικής χώρας. Με την Γουόλ Στριτ να ορίζει τους κανόνες του χρηματοοικονομικού παιχνιδιού, τις πλούσιες γειτονιές που απολαμβάνουν τα πάντα και τις φτωχές, υποβαθμισμένες συνοικίες όπου επικρατεί μια άνευ προηγουμένου εγκληματικότητα, η απόσταση ανάμεσα στις πολιτικές που ασκεί το νόμιμα εκλεγμένο σώμα των κυβερνώντων και σε αυτές που ορίζει η μαφία του οργανωμένου εγκλήματος ουσιαστικά εκμηδενίζεται. Με τεράστια υγρασία το καλοκαίρι και τσουχερό κρύο τον χειμώνα, η Νέα Υόρκη μπορεί να καταπιεί και να εκμηδενίσει ακόμα και την πιο ισχυρή προσωπικότητα. .

Μιλάμε δηλαδή για έναν κόσμο όπου ο θάνατος των πολλών και ανώνυμων γίνεται το λίπασμα για να τροφοδοτεί τη ζωή των λίγων. Ένας διαχρονικός κανόνας. Ένας αμείλικτος νόμος της φύσης που εξισορροπεί βασιζόμενος στην πλέον ανισόρροπη ανισότητα:

“Ανάγκασε τον εαυτό της να κοιτάζει κατάματα τα πρόσωπα εκείνων των αντρών και των γυναικών που κοιμούνταν στα στενά και στα πάρκινγκ, λιγότερο από ένα χιλιόμετρο μακριά από τα μέγαρα που είχαν χτίσει οι βιομήχανοι και μετά τα είχαν εγκαταλείψει για να μεταφερθούν στα προάστια. Εκείνα τα σπιτια έπρεπε να παραμένουν άδεια, σκέφτηκε, για να μην καταρρεύσει η αξία των ακινήτων... με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο ένα συγκεκριμένο ποσοστό ενηλίκων Αμερικανών έπρεπε να παραμένουν χωρίς δουλειά, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ότι η αγορά εργασίας θα λειτουργούσε προς όφελος του εργοδότη (σελ. 615)”

Για όλους τους παραπάνω λόγους και για πολλούς περισσότερους που δεν μου φτάνει ο χώρος να αναλύσω, Η πόλη στις φλόγες του Χάλμπεργκ είναι από τις πιο επιτυχημένες απεικονίσεις της σύγχρονης πραγματικότητας, είναι ένα έργο που άνετα μπορεί να συγκαταλεχθεί ανάμεσα στα άλλα αριστουργήματα της λογοτεχνίας, ένα έργο διαχρονικό, προορισμένο να γίνει κλασικό και να αγαπηθεί από όλους όσους έχουν πάθος με την καλή λογοτεχνία.