Ανδρέας Κάλβος, το χαμένο πορτραίτο Βλάσσης Τρεχλής

Βλάσσης Τρεχλής
Ανδρέας Κάλβος, το χαμένο πορτραίτο
σελ. 584
Κέδρος 2014



Ωραία. Διάβασα ένα μυθιστόρημα 582 σελίδων για τον Κάλβο και τελικά κατέληξα με περισσότερες απορίες από όσες είχα στην αρχή. Μοιάζει εδώ ο Τρεχλής σαν να μην κατάφερε να διαχειριστεί το υλικό του. Κάνει μια μέτρια δουλειά, χωρίς την οποία ωστόσο αναρωτιέμαι, αν θα είχε καταφέρει να γράψει το κατοπινό, αριστουργηματικό, υπόδειγμα καλής λογοτεχνίας, το Hotel New York. Γιατί όμως δεν είμαι ευχαριστημένη με το μυθιστόρημα αυτό; Περισσότερο γιατί δεν είμαι ευχαριστημένη με τον εαυτό μου και λιγότερο γιατί δεν είμαι ευχαριστημένη από τον συγγραφέα. Και το πρώτο ερώτημά μου είναι αν τελικά, ο Κάλβος είναι των Ελλήνων. Μπόρεσε να γράψει στα ελληνικά μόνο όσο ήταν έξω και μακριά μας. Όταν επέστρεψε να ζήσει και να διδάξει στην Κέρκυρα φαίνεται πως όλη του η δημιουργική διάθεση έσβησε. Χάθηκε. Αλλά δεν μπορεί σκέφτομαι να οφείλεται αυτό, στον τόπο. Δεν γίνεται κάτι τέτοιο. Όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι που τολμουν να ασκήσουν κριτική, σε κάθε τόπο, σε κάθε εποχή βρίσκονται υπό διωγμόν, καταδικασμένοι να διχάζουν και να διχάζονται. Δεν είναι ελληνική πρωτοτυπία κάτι τέτοιο. Λίγα πέρασε ο Ζολά από τους Γάλλους με την υπόθεση Ντρέϋφους και πρωτύτερα, όταν έτρεχε με τον εκδότη του να κρύψει τις κόπιες της Νανάς, για να μη τους τις κάψει η λογοκρισία;

Θυμάμαι μια δική μου δασκάλα, μια νεαρή κοπέλα που είχαν πάρει οι γονείς μου για να με προετοιμάσει για τις Πανελλήνιες. Δυο πράγματα θυμάμαι εντονότερα από αυτήν: Τον απίθανο τρόπο που κατάφερε να μου μάθει να αναγνωρίζω αλάνθαστα την δοτική προσωπική και μια φορά, που είχε δει μια έκθεση χειρογράφων του Σολωμού κι αυτό που της έκανε την μεγαλύτερη εντύπωση, ήταν που είχε επάνω στα χαρτιά του ο ποιητής γραμμένη τη λέξη «Σκατά». Πολύ ωραία λέξη, αν και όχι ιδιαίτερα ποιητική, η ικανότερη για να περιγράψει ορισμένως και την περασμένη και την τωρινή μας κατάσταση.

Προσάπτουν στον Τρεχλή πως κάνει αγιογραφία στον Κάλβο. Δεν είναι αγιογραφία είναι ένα παράδειγμα προς μίμηση. Πέρα από τα ιστορικά στοιχεία για τον ποιητή, οι ιδέες που εκτίθενται στο έργο, μέσα από τους μονολόγους και τους διαλόγους του Κοραή, του Καποδίστρια, του Φόσκολο, του Φαρμακίδη, του Γκίλφορντ, του ίδιου του Κάλβου και των άλλων προσώπων είναι η ουσία αυτού του μυθιστορήματος. Η αντίθεση ανάμεσα στο απαίδευτο σκυλολόι των αγωνιστών που είναι αγριάνθρωποι, γιατί δεν μας ελευθέρωσαν τίποτε ρομαντικές Βυρωνικές φυσιογνωμίες, και στο αδιανόητο σινάφι των διανοουμένων της Ιονίου Ακαδημίας, με τους κομπασμούς και την ισχυρογνωμοσύνη τους, οι ξένες παρεμβάσεις στο εσωτερικό της χώρας πριν αυτή καλά καλά συσταθεί αλλά και η φιλία των ξένων που πίστεψαν και ενθάρρυναν τον ελληνικό αγώνα της ανεξαρτησίας, όλα είναι τόσο αντιθετικά και τόσο συγκρουόμενα, που δεν ξέρω.

Μπορεί να αναδυθεί ένα συμπέρασμα μέσα από αυτό το χάος; Μια απάντηση για το ποιοι είμαστε σαν λαός, σαν τόπος, σαν κουλτούρα, σαν πολιτισμός, σαν ενιαία οντότητα; Κι όχι μόνο εμείς γιατί το ίδιο ακριβώς χάος, επικρατεί σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ήπειρο. Και το τονίζω αυτό, γιατί πρέπει να τελειώνουμε με την καραμέλα της ελληνικής παθογένειας. Σε τί διαφέρουν τα κόκαλα του Τζέιμς Τζόις από εκείνα τα ξενιτεμένα του Κάλβου; Τελικά τί είναι η Ευρώπη, μήπως τελικά το έσκασε όντως η νέα επάνω στον ταύρο και απομείναμε να κυνηγάμε την σκιά της; Τα ίδια σκατά παντού. Σολωμικά και μη, Κάλβεια και Παλαμικά, Σεφερικά ή Καβαφικά και όλη η χορεία των ποιητών μας, όλη μας η λογοτεχνική παράδοση, η ιστορία μας, η τέχνη μας, οι λέξεις μας και οι ωραιότατες – και το τονίζω αυτό - δευτερεύουσες προτάσεις μας, τί είναι όλα αυτά τελικά; Πώς να τα φιλτράρεις πώς να τα ενστερνιστείς και πώς να ενσωματώσεις; Πάνω σε ποιο έδαφος να σταθείς όταν η γη χάνεται κάτω από τα πόδια σου;

Για τις ιδέες αυτές και μόνο. Για τις ιδέες και την αξία τους, την ανεκτίμητη, άξιζε που διάβασα αυτό το μέτριο βιβλίο. Που αποδεικνύει εκτός των άλλων και την θεωρία μου, πως δεν γεννιέσαι συγγραφέας αλλά γίνεσαι. Με πολλή δουλειά, με πολύ εξάσκηση με πολλή συνέπεια και μεγάλο αγώνα. Μέσα από την κούραση, την απελπισία της διαφεύγουσας λέξης, την αδυναμία ενός ατελούς σκελετού, την απουσία περιεχομένου και οράματος.

Ω, σίγουρα ο Κάλβος του Τρεχλή είναι ένα πρότυπο, ένα παράδειγμα. Αλλά σε κάποια πράγματα πρέπει να είναι παράδειγμα προς μίμηση και σε κάποια άλλα παράδειγμα προς αποφυγή.