Émile Zola, Παρίσι (3ο μέρος της τριλογίας με γενικό τίτλο: Οι τρεις πόλεις/Les Trois Villes)

Émile Zola,

Paris (Three Cities Trilogy / Les Trois Villes μέρος 3ο)  

εκδόσεις Gallimard 2002

σελ. 701

ISBN: 2070417247, ISBN13: 9782070417247



Το μυθιστόρημα αυτό ισορροπεί με το ένα πόδι στον 19ο αιώνα και με το άλλο στον 20ο. Είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Ζολά, όπου γίνεται λόγος για την χρήση τηλεφωνικών συσκευών, τον πειραματισμό για την κατασκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και την μαζική παραγωγή ποδηλάτων, η τελευταία επιβάλλει την ένδυση των γυναικών με παντελόνια. Είμαστε πλέον στην μοντέρνα εποχή. Κι αυτή η εποχή είναι μια εποχή συγκρούσεων. Αντιθέσεων. Είναι η εποχή που προαναγγέλλει τους Παγκόσμιους Πολέμους του 20ου αιώνα, την άνευ προηγουμένου πρόοδο της επιστήμης, την οριστική απομάκρυνση από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής, τη χειραφέτηση της γυναίκας μέσα από το φεμινιστικό κίνημα, τους αγώνες για πολιτική και κοινωνική ισότητα, την Δημοκρατία και το όραμα για έναν καλύτερο κόσμο.

Σήμερα, στα 2016, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως ζούμε στον απόηχο αυτής της εποχής. Αλλά το «Παρίσι» του Ζολά μπορεί να μας εξηγήσει το πώς ξεκίνησαν όλα. Στην Γαλλία της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, υπάρχει πλέον Δημοκρατικό πολίτευμα. Αλλά τί άλλαξε από την προηγούμενη εποχή, την Β΄ Αυτοκρατορία του Ναπολέοντα του 3ου που κατέρρευσε με την ήττα της Γαλλίας κατά τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο; Σχεδόν τίποτα. Απλώς έχει σχεδόν ολοκληρωθεί ο θάνατος της παλιάς αριστοκρατίας των ευγενών και η καταδυνάστευση συνεχίζεται με τους ίδιους τρόπους και τις ίδιες μεθόδους από την μπουρζουαζία, τους μεγαλοαστούς. Οι μίζες και οι ρεμούλες συνεχίζονται όπως και πριν, δεν υπάρχει καμία κοινωνική πρόνοια για τους εργάτες, πχ η κρατική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η συνταξιοδότηση είναι έννοιες που ανήκουν μονάχα στη σφαίρα της φαντασίας και οι κοινωνικές αντιθέσεις είναι τόσο προφανείς που οδηγούν ορισμένους στον εξτρεμισμό και την τρομοκρατία.

Πριν προχωρήσουμε θα ήθελα να παρουσιάσω τα πνευματικά ρεύματα που περιγράφει ο Ζολά στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, όπου αναφέρονται όχι τόσο οι θεωρίες όσο οι θιασώτες τους: του Προυντόν (Proudhon), του Αυγούστου Κοντ (Auguste Comte) του Φουριέ, του Κολεκτιβισμού, του Αναρχισμού, καθώς επίσης του Νεοκαθολικισμού, Μυστικισμού και Αποκρυφισμού – Σατανισμού (neo-Catholicism, Mysticism, Occultism- Satanism) από την μία πλευρά, και του Ποσιτιβισμού, Εβολουσιονισμού και Ντετερμινισμού (Positivism, Evolutionism, Determinism) από την άλλη.

Η σύγκρουση λοιπόν γίνεται σε δύο μέτωπα. Από την μία σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, οι πλούσιοι ενωμένοι κάτω από τα κοινά τους συμφέροντα, δηλαδή η κυριαρχία του Κεφαλαίου, ο Καπιταλισμός, και ο λαός – σχεδόν χωρίς δικαιώματα και καμία εξασφάλιση, απροστάτευτος, καθώς οι αριστερές ομάδες είναι πολλές, διασπασμένες και ανίσχυρες ακόμα κι όταν καταφέρουν να μπουν στο κοινοβούλιο, στην ουσία είναι έρμαια του παιχνιδιού των ισχυρών. Από την άλλη υπάρχει η σύγκρουση ανάμεσα στον αναμορφωμένο Καθολικισμό, που προτάσσει το Νέο Πνεύμα, την συμπαράταξη δηλαδή με το νέο καθεστώς της Δημοκρατίας, με απώτερο σκοπό να επιβιώσει και να διαιωνίσει την κυριαρχία της και στην Επιστήμη που υπόσχεται να εγκαταστήσει μια επίγεια βασιλεία, υλιστική και προσιτή σε όλους ασχέτως κοινωνικής τάξης. Μέσα σε όλο αυτό το καζάνι που βράζει προστίθεται και το εκρηκτικό μίγμα του Αναρχισμού που καταλήγει στον εξτρεμισμό και την τρομοκρατία, καθώς πρεσβεύει πως πρώτα πρέπει να ισοπεδωθούν όλα με τη βία και έπειτα να χτιστούν εκ νέου.

Συγκεκριμένα αναφέρει ο Ζολά:

«Ανάμεσα στις διάφορες ομάδες υπήρχε μια αδιάκοπη μάχη για εξουσία και τις απολαύσεις που αυτή προσφέρει. Αριστεροί, Δεξιοί, Καθολικοί, Δημοκρατικοί, Σοσιαλιστές, όλα αυτά τα ονόματα που δίνονταν σε παρατάξεις είκοσι διαφορετικών αποχρώσεων, ήταν απλώς ταμπέλες, για να διαχωρίζουν την κοινή φλογερή δίψα που διέκρινε όλους αυτούς για εξουσία και κυριαρχία. Το ζητούμενο σε κάθε περίπτωση ήταν το ίδιο, αν μπορούσε κάποιος από αυτούς τους άνδρες να κρατήσει τη Γαλλία στην γροθιά του, να την απολαύσει και να μοιραστεί τις απολαύσεις της με τους υποστηρικτές του. Και το χειρότερο ήταν το αποτέλεσμα από αυτές τις μεγάλες κοινοβουλευτικές διαμάχες, οι μέρες και οι βδομάδες που χάνονταν με το να αντικαθιστούν το τάδε ανδρείκελο με το δείνα ανδρείκελο και εκείνο το ανδρείκελο με το άλλο ανδρείκελο, όλα αυτό ήταν απλώς μια καθυστέρηση, γιατί κανένας τους δεν ήταν καλύτερος από τους άλλους και σε ελάχιστα πράγματα διέφεραν μεταξύ τους. Έτσι ο νέος εξουσιαστής αποτύγχανε στα ίδια πράγματα που είχε αποτύχει και ο προηγούμενος, ξεχνώντας όλες τις προγραμματικές δηλώσεις και τις υποσχέσεις του, την ώρα που έπαιρνε στα χέρια του την εξουσία.»

Τι έχει αλλάξει λοιπόν από εκείνη την εποχή ως σήμερα; Μοιάζει η ίδια εφιαλτική φάρσα να επαναλαμβάνεται, αδιάκοπα, πάντα εις βάρος του λαού.

Για τον Ζολά, η ελπίδα κρύβεται στο ιδεολογικό πλαίσιο του Διαφωτισμού και στους απογόνους του:

«Από τις ημέρες των άμεσων προγόνων, από την εποχή του Βολταίρου, του Ντιντερό και του Ρουσσώ πόσες ιδέες δεν ακολούθησαν συγκρουόμενες αδιάκοπα μεταξύ τους, οι παλιότερες κυοφορώντας τις νεότερες και όλες παραδέρνοντας μέσα σε μια φουρτούνα κατά την οποία όλα έμοιαζαν βυθισμένα σε σύγχυση! Από πού φυσούσε ο άνεμος και κατά πού τραβούσε το πλοίο της σωτηρίας, προς τα πού βρισκόταν τα ασφαλές λιμάνι στο οποίο έπρεπε κάποιος να πλεύσει; Ο Πιέρ είχε ήδη σκεφτεί πως τα λογιστικά βιβλία της ανθρωπότητας έπρεπε να κλείσουν και πως μετά την αποδοχή της κληρονομιάς του Ρουσσώ και των άλλων προγόνων έπρεπε να σπουδάσει τις ιδέες του Σαιν Σιμόν, του Φουριέ κι ακόμα του Καμπέ αλλά και του Αυγούστου Κοντ, του Προυντόν και του Καρόλου Μαρξ επίσης έτσι ώστε να διαπιστώσει την απόσταση που είχε ήδη καλυφθεί, και τα σταυροδρόμια στα οποία πλέον μπορούσε κάποιος να καταλήξει».

Αυτός ο κόσμος, που διψάει για δικαιοσύνη και που με την δικαιοσύνη πασχίζει να αντικαταστήσει τον παλιό κόσμο που βασιζόταν στα ψίχουλα της φιλανθρωπίας, η οποία δεν αρκεί για να άρει τις κοινωνικές ανισότητες, είναι ο κόσμος που εμπνέει τον Ζολά. Την ίδια ακριβώς εποχή, στα 1898, που εκδίδεται το «Παρίσι» ο Ζολά θα καταπιαστεί παθιασμένα, με την υπόθεση Ντρέυφους, η οποία θα τον οδηγήσει κι αυτόν κατηγορούμενο στις αίθουσες του δικαστηρίου της Assize, το οποίο παίζει κεντρικό ρόλο στο μυθιστόρημά του. Θα αθωωθεί θα διωχθεί εκ νέου, θα καταλήξει εξόριστος στην Αγγλία για ένα διάστημα, μετά από ένα πλήθος απειλών και εχθρικών ενεργειών κατά της ζωής του, θα υποστεί μεγάλη οικονομική ζημία και όλα αυτά για το ιδανικό της δικαιοσύνης, για να υπερασπιστεί τον αθώο Ντρέυφους που κατηγορήθηκε άδικα για προδοσία.

Μου φαίνεται ορισμένως πως αν ο Ζολά δεν είχε πεθάνει λίγα χρόνια αργότερα (από ατύχημα είναι η επίσημη εκδοχή, αλλά κάποιοι κάνουν ακόμα και σήμερα λόγο για δολοφονία) και έβλεπε τα δεινά του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, θα έχανε κάθε πίστη στα ιδανικά του. Επιστρέφοντας στο «Παρίσι», το μυθιστόρημα αυτό μου έδωσε την εντύπωση πως το όραμά του για έναν καλύτερο κόσμο, μια νέα θρησκεία της επιστήμης και την κυριαρχία της δικαιοσύνης, είναι κάπως παιδικό. Ο Ζολά έχει ταλέντο στο να περιγράφει την άσχημη πλευρά της κοινωνίας, αλλά όταν προσπαθεί να πλάσει τον ιδανικό κόσμο, το κείμενό του μοιάζει υπερβολικά γλυκανάλατο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί ως νατουραλιστής μπορεί να περιγράψει στην εντέλεια αυτό που ήδη υπάρχει. Αλλά σαν οραματιστής δεν μπορεί να δει αυτό που δεν έχει έρθει ακόμα, αυτό που βρίσκεται ακόμα στην σφαίρα της φαντασίας και όχι της πραγματικότητας.

Όπως και να έχει, το μυθιστόρημα αυτό είναι το πρώτο βήμα προς ένα άλλο είδος λογοτεχνίας, και ίσως γι’ αυτό να είναι κάπως αδέξιο. Έχω μεγάλη περιέργεια να δω το επόμενο έργο του με τίτλο «Γονιμότητα» το οποίο ξεκίνησε να γράφει κατά την αυτοεξορία του στην Αγγλία, μέσα στην ησυχία της βροχερής αγγλικής εξοχής, την ώρα που διάβαζε, όπως αναφέρει στα ημερολόγιά του, το «Μοναστήρι της Πάρμας» του Σταντάλ. Πλέον ο Ζολά είναι ο φιλόσοφος – συγγραφέας και όχι απλώς ο κοινωνιολόγος. Ως φιλόσοφος έχει κάθε δικαίωμα να χτίσει την δική του Ουτοπία και να την προσφέρει στην ανθρωπότητα. Είναι – αν και με ανορθόδοξο τρόπο – πατέρας δύο παιδιών και φροντίζει με όλη του τη ψυχή, για το μεγάλωμά τους. Αργότερα, η κόρη του Ντενίζ θα γράψει τις αναμνήσεις της για τον πατέρα της γεμάτη τρυφερότητα. Κι άλλωστε, ο Ζολά πάντα άφηνε χώρο για τον ρομαντισμό στο έργο του, από την εποχή ακόμα που περιέγραφε την αισθαντική σχέση της Μιέτ και του Σιλβέρ στην «Περιουσία των Ρουγκόν».

Υπάρχει ελληνική μετάφραση του “ Παρισιού” από την εφημερίδα "Ακρόπολις" που δημοσιεύεται σε συνέχειες από τις 1 /11 /1897 έως 7/6/1898 και είναι προβληματική.

Κάποιες επιφυλλίδες είναι τόσο κακοτυπωμένες που το κείμενο δεν διαβάζεται και σε κάποιο σημείο υπάρχει μια τρύπα, από κάποιον που έκοψε μια αγγελία μάλλον, και έτσι λείπει κείμενο. Είναι σε πιο απλή καθαρεύουσα από εκείνη του πρώτου μερος της “Λούρδης” η οποία κυκλοφόρησε προηγουμένως από την ίδια εφημερίδα. Καμία από τις δύο αυτές μεταφράσεις δεν φαίνεται να έχει κυκλοφορήσει ποτέ σε βιβλίο.